1-mavzu: «инсон ҳУҚУҚлари умумий назарияси» фанининг тушунчаси, методи, тизими ва унинг аҳамияти

-±-
ст.
	ДЕКЛАРАЦИЯ
		-

-±.		ст.
	КОНВЕНЦИЯ,
	ПАКТ
		-

В	)		В
	<—	—►
1) халкаро-Ҳуқуқий			1) Халкаро-Ҳуқуқий
хужжат			хужжат
9		В

2) кандайдир принци- пларни эълон килади
а
а
4) қабул қилиниши биланок кучга киради

В 3				в
3) тавсиявий ҳарак- терга эга 9 ,	4			3) ратификация этилгандан сўнг ижро этилиши шарт
			Г (3

а
а
2) маълум соҳа буйича мах- сус битим (конвенция); турли гурухий муаммолар- ни камраб олувчи шартно- ма (пакт)
е:
4) ратификация этган дав­латларнинг маълум сони йигилгач кучга киради
189
ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ СОҲАСИДАГИ МИНТАКАВИЙ ХАЛКАРО ХУЖЖАТЛАРНИНГ МАЗМУНИ.
3-чизма

Европа Иттифоци доирасидаумум тан олин­ган инсон ҳуқуқлари тизими:
Инсон Ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги Европа конвенци­яси (1950 й.);
Қийноқ хамда инсонийликка зид ёки қадр- қимматни камситувчи муомала ва жазолаш- нинг олдини олиш буйича Европа конвенци- яси (1987 й.);
Европа ижтимоийлик ҳартияси (1961 й);
Кам сонли миллатларни ҳимоялаш буйича рамкали конвенция (1995 й.);




Умум тан олинган инсон ҳуқуқлари манбала- рининг Америка тизими:
Америка давлатлари ташкилоти (АДТ); Инсоннинг Ҳуқуқ ва мажбуриятлари тўғрисидаги Америка декларацияси (май 1948 й.);
Инсон Ҳуқуқлари буйича Америка конвен- цияси (1969 й.).




Умум тан олинган инсон ҳуқуқлари манбалари- нинг Африка тизими:
«Африка бирлиги ташкилот» Низоми 1963 й., 2002 йилдан «Африка иттифоки» деб номи узгартирилган.
Африка бирлиги ташкилоти Ҳартияси (1963 й.)
Инсон Ҳуқуқлари ва халклари Африка Ҳартия­си (1981 й.)




Умум тан олинган инсон ҳуқуқлари манбала- рининг ислом тизими:
Араб давлатлари Лигаси Низоми 1962 й. Инсон Ҳуқуқлари умумжаҳон ислом деклара­цияси (1981 й.);
Исломда инсон Ҳуқуқлари Кохира деклара- цияси (1990 й.);
Инсон Ҳуқуқлари Араб ҳартияси (1994 й.).

190
4-чизма

5-чизма

191
6-чизма

192
7-чизма

Ўзбекистон Республикасининг инсон Ҳуқуқлари буйича миллий муассасалари:
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон Ҳуқуқлари буйича вакили (омбудсман)




Инсон Ҳуқуқлари буйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази

Ўзбекистон
Республикаси		Ўзбекистон Республикаси
Президенти хузуридаги
амалдаги қонун		Ижтимоий фикр маркази
хужжатлари мониторинги
институти

193
8-чизма
БМТ ТЎЗИЛИШИ

9-чизма
ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ БУЙИЧА БМТ ТЎЗИЛМАСИ.

194
10-чизма

195
11-чизма
ҲУҚУҚНИ МУҲОФАЗА ҚИЛУВЧИ ОРГАНЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАРТИБГА СОЛУВЧИ ХАЛКАРО ҲУҚУҚИЙ ХУЖЖАТЛАРНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ, ТУРЛАРИ ВА ТАСНИФИ:
Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган­лар фаолияти­ни тартибга солув- чи халкаро Ҳуқуқий хужжатларнинг фао­лият соҳаси буйича таснифи:
У
Халкаро Ҳуқуқий хужжатлар қуйидагича бўлинади:
1) юридик кучи буйича;
2) йуналиши буйича, фао­лият соҳаларига караб.
Хужжатлар юри­дик кучи буйича қуйидагича тав- сифланади:
а) прокурорлар ва терговчилар учун мулжалланган хужжатлар:
•Суд таъкибини амалга оширувчи шахслар­нинг ролига тааллукли рахбарий принциплар; •Ҳуқуқий тартиботни сақлаб туриш буйича мансабдор шахсларнинг хулк-атвор кодекси; •Куч ва ук отиш куролни куллашнинг асосий принциплари.
б) Пенитенциар муассасалар учун хужжатлар:
•Махбуслар билан муомала қилишнинг мини- мал стандарт қоидалари;
•Махбуслар билан муомала қилишнинг асо- сий принциплари.
в) Адвокатлар учун хужжатлар:
•Юристлар ролига тааллукли асосий прин- циплар.
е:
а) ратификация килган дав- латлар учун юридик маж- бурий бўлган хужжатлар;
б) юридик мажбурий булмаган, ўзида тавсиявий нормаларга эга бўлган хужжатлар. “Ҳуқуқий тартиботни сақлаб туриш буйича ман- сабдор шахсларнинг хулк- атвор кодекси”нинг юридик кучи ва аҳамияти
г) Вояга етмаганлар Ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун хужжатлар:
•Бола Ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция; •БМТнинг озодликдан махрум этилган вояга етмаган шахсларни ҳимоя қилишга тааллукли қоидалари.
д) Судлар ва судьялар учун хужжатлар: •Суд органлари мустакиллигининг асо- сий принциплари.
196
12-чизма
БМТнинг асосий органлари:
•Бош Ассамблея,
•Хавфсизлик Кенгаши,
•Инсон Ҳуқуқлари буйича кенгаш, •Инсон Ҳуқуқлари буйича Олий комиссар.
Ўзбекистон Республикаси инсон Ҳуқуқлари соҳасида ҳамкорлик килаётган халкаро органлар таснифи:
Конвенцион органлар:
•Инсон Ҳуқуқлари буйича ку-мита; •Қийноқка қарши Қўмита; •Иқтисодий, ижтимоий ва маданий Ҳуқуқлар буйича Қўмита;
•Бола Ҳуқуқлари буйича Қўмита.
13-чизма

197
14-чизма
Қийноқ хамда муомала ва жазолашнинг каттик, шафкатсиз, инсонийликка зид ёки қадр-қимматни камситувчи турла- рига қарши конвенция БМТ Бош Ассам- блеяси томонидан 1984 йил 10 декабрда қабул қилинган ва 1987 йил 26 июнда кучга кирган. 2000 йил 17 апрель ҳолати буйича Қийноқка қарши конвенцияни БМТнинг 119 та аъзо-давлати, шу жум- ладан Ўзбекистон Республикаси хам ратификация килган
қийноқлар — у билан кандайдир шах­сга ундан ёки учинчи шахсдан маълумот- лар ёки эътироф олиш, уни у ёки учин- чи шахс содир этган ёки содир этишда у гумон қилинадиган ҳаракат учун жазо- лаш, шунингдек уни ёки учинчи шах- сни куркитиш ёки зурлаш максадида, ёки бундай огрик ёки азоб давлатнинг мансабдор шахси ёки расмий сифатда- ги бошқа шахс ёки уларнинг гижгижла- ши билан ёки уларнинг хабардорлигида ёки индамай розилиги билан ҳар кандай тусдаги камситишга асосланагн истал- ган сабаб буйича атайлаб кучли огрик/¹ ва азоб беришдир.
/
Қийноқка қарши конвенциянинг ички ишлар органлари ходимларининг профес сионал фаолияти учун аҳамияти ва роли.

Қийноқнинг ижтимоий хавфлилиги:
1) инсоннинг шахсий Ҳуқуқларига таҳдид килади;
2) Халкаро ҳарактердаги жиноятлар- га киради;
3) шахснинг қадр-қиммати, ҳаёти ва соглигига таҳдид килади;
4) инсон рухияти учун огир окибатларни келтириб чиқаради;
5) қийноқдан кейин жиддий реабили­тация қилишнинг зарурияти;
6) мансабдор шахслар уни содир этил- ганлиги учун мансабдор шахслар- нинг жавобгарлиги кузда тутилади;
7) давлатнинг халкаро хамжамият олдидаги мажбурияти келиб чиқади.
Қийноқка қарши кураш учун зарур
бўлган чоралар:
1) қонунчилик чоралари (Ўзбекистон Республикаси ЖК, ЖПКларининг тегишли моддалари);
2) қийноқни олдини олиш ва унга йул куймаслик буйича Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаоли- ятида ташкилий-Ҳуқуқий чоралар (функционал мажбуриятларни аниқ тартибга солиниши, рахбарлар томонидан назорат чоралари);
3) тарбиявий ва маънавий ахлоқий чоралар (этика кодексларини ишлаб чиқиш);
4) қийноқ ишлатиш холларини тез- корлик билан ва уз вактида тергов қилиш;
5) жабрланувчига еткзилган моддий ва маънавий зарарни компенсация қилиш
198
15-чизма
к;ийнок;к;а к;арши конвенциянинг умумий таснифи:

199
16-чизма
^ИЙНО^ЛАРНИ ТУГАТИШГА КДРАТИЛГАН ЧОРАЛАРИ

17-чизма

200
18-чизма

201
19-чизма

Фуқаролик
Мажбуриятлар

к	Тенг фуқаролик
г	тамойили

Қонун билан белгиланган солик ва йигинларни тулаш
Қабул қилинган
Табиат ва атроф мухитни муҳофаза қилиш

202
ИНСОННИНГ АСОСИЙ ҲУҚУҚЛАРИ
20-чизма
БИРИНЧИ АВЛОД ҲУҚУҚЛАРИ
1