1 mavzu. Kirish. Sanoat korxonasi bozor iqtisodiyoti sub’ekti sifatida

Ishlab chiqarish kooperativi
Ishlab chiqarish kooperativi (artel) - bu shaxsiy mehnat (yoki boshqa) ishtiroki va pul mablag῾larini to’plash asosida qo’shma iqtisodiy faoliyat uchun fuqarolarning ixtiyoriy birlashmasi. Kooperativlar odatda qazib olish sohalarida, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash, savdo, xizmat ko’rsatish va hokazolarda tashkil etiladi.
Ishlab chiqarish kooperativining ta῾sis hujjati uning a῾zolari umumiy yig῾ilishi tomonidan tasdiqlanadigan ustavidir. Unda aksiyalarning hajmi, foyda va zararni taqsimlash tartibi, kooperativning qarzlari bo’yicha uning a῾zolarining javobgarligi hajmi va shartlari ko’rsatilgan. Ustavda kooperativga tegishli bo’lgan mol-mulkning ma῾lum bir qismi bo’linmas fondlar bo’lishi mumkinligi belgilab qo’yilishi mumkin. Kooperativ a῾zosi undan chiqib ketish huquqiga ega. Shu bilan birga, unga aksiyaning qiymati to’lanadi yoki moliya yili uning oxiriga tegishli mol-mulk beriladi. Kooperativ a῾zolarining mulkiy javobgarligi, shuningdek haq to’lash shartlari nizomda ko’rsatilgan.
Kooperativning yuqori boshqaruv organi umumiy yig῾ilishdir. Boshqaruvning ijro etuvchi organi (yoki uning raisi) kooperativning joriy boshqaruvini amalga oshiradi. U umumiy yig῾ilish va kuzatuv kengashiga (katta kooperativlarda) hisobot beradi.
Kooperativning firma nomida uning nomi va so’zlari bo’lishi kerak"Ishlab chiqarish kooperativi" yoki "artel".
Davlat va shahar unitar korxonalari
Davlat unitar korxonasi –o’ziga biriktirib qo’yilgan mol-mulkka nisbatan mulkdor tomonidan mulk huquqi berilmagan tijoratchi tashkilot unitar korxona hisoblanadi. Unitar korxonaning mol-mulki bo’linmaydi va u qo’shilgan xissalar (ulushlar, paylar) bo’yicha, shu jumladan, korxona xodimlari o’rtasida ham taqsimlanishi mumkin emas. Unitar korxonaning ustavida uning nomi, joylashgan yeri (pochta manzili), faoliyat sohasi va maqsadlari, korxona faoliyatini boshqarish tartibi, ustav fondining miqdori, uni tashkil etish tartibi va manbalari to’grisidagi ma῾lumotlar bo’lishi kerak. Unitar korxonaning firma nomida uning mol-mulkining egasi ko’rsatilgan bo’lishi kerak. Unitar korxonani boshqarish organi uning rahbari bo’lib, bu rahbar mulkdor tomonidan yoki mulkdor vakil qilgan organ tomonidan tayinlanadi hamda ularga hisob beradi.Unitar korxona mol-mulkining egasi korxona majburiyatlari bo’yicha javob bermaydi, agar korxonaning bankrotligi muassisning gayriqonuniy xarakatlari tufauli yuz bergan bo’lsa, yuridik shaxsning mol-mulki yetarli bo’lmagan taqdirda bunday shaxs zimmasiga uning majburiyatlari bo’yicha subsidiar (qo’shimcha) javobgarlik yuklatilishi mumkin.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat markaziy hukumatga yoki mahalliy hokimiyatga bo’ysunishi mumkin bo’lgan muayyan funksiyalarni bajarish uchun bir qator korxonalarni zaxiraga oladi. Unitar korxona - o’ziga ajratilgan mol-mulkka mulk huquqi berilmagan tijorat tashkiloti. Ushbu shaklda faqat davlat va shahar korxonalari bo’lishi mumkin. Davlat (shahar) mulki xo’jalik boshqaruvi yoki tezkor boshqarish huquqidagi korxonalar bo’lishi mumkin. Birinchi holda, korxona davlat organining (yoki mahalliy boshqaruvning) qarori bilan tashkil etiladi. Ta῾sis hujjati uning ustavidir. Ustav kapitali qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Korxona majburiyatlari uchun javobgarlik o’ziga biriktirilgan mol-mulk doirasida bo’ladi. Korxona rahbari mulk egasi tomonidan tayinlanadi. Unitar korxonaning firma nomi uning egasini ko’rsatishi kerak.