1-mavzu: klassik mexanikaning fizika asoslari. Ilgarilanma va aylanma harakat kinematikasi. Nyuton qonunlari va impulsning saqlanish qonuni. Qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi. Suyuqliklar mexanikasi

1 – rasm.
(14)

Agar harakat notekis bo’lsa

(15)

Burchak tezlanish esa

(16)
Burchak tezlik yoki larda, burchak tezlanish esa yoki larda o’lchanadi. Tekis o’zgaruvchan harakatda bo’ladi. Burchak tezlanish uchun quyidagini yozish mumkin.


(17)

Aylanma harakat tenglamalarini quyidagicha ifodalash mumkin:

(18)

Jismlarning Yer tortish kuchi ta’siri ostida qiladigan harakatiga ularning erkin tushishi deyiladi. Italiya olimi G. Galiley 1590 yilda Pizo shahridagi qiya minoradan turli jismlarni tashlab ko’rib, quyidagi xulosaga keladi.

Erkin tushayotgan jismlarning tushish tezliklari ularning massalariga bog’liq emas. Keyinchalik I.Nyuton havosi so’rib olingan shisha nay ichiga turli jismlarni solib tajriba o’tkazdi, hamda Galileyning fikrini quyidagicha to’ldirdi:
Vakuumda barcha jismlar baravar tushadi. Ma’lumki, erkin tushayotgan jismlarning harakati tekis tezlanuvchan bo’lib, uning o’rtacha tezlanishi g=9,81m/c² ga teng. Yerning shakli aniq sfera bo’lmasdan, balki sferoid ko’rinishiga ega. Yerning katta yarim o’qi (ekvatorda) R_e=6378,245km bo’lib, kichik yarim o’qi esa (qutbda) R_q=6356,830km ga teng. Bundan tashqari markazdan qochma kuch Yerning ekvatorida maksimal, qutbida esa minimal qiymatga ega. Bu omillar esa erkin tushish tezlanishining qiymati joyning geografik kengligiga bog’liq bo’lishini taqozo etadi. Erkin tushish tezlanishi qutbda eng katta (g=9,8324m/s²) ekvatorda esa eng kichik (g=9,7805m/s²) qiymatga ega.
Uning o’rtacha qiymati sifatida Yer sirtining =45⁰ kengligidagi qiymati qabul qilingan.

g₀=9,80665m/s²

Erkin tushayotgan jismning harakati tekis tezlanuvchan bo’lgani uchun quyidagi tenglamalar o’rinli.

(19)


(20)

Agar jism pastdan yuqoriga V₀-boshlang’ich tezlik bilan tik otilsa

(21)


(22)

1.