1-mavzu: klassik mexanikaning fizika asoslari. Ilgarilanma va aylanma harakat kinematikasi. Nyuton qonunlari va impulsning saqlanish qonuni. Qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi. Suyuqliklar mexanikasi

4- rasm.
Endi jism Yer tortish kuchi ta’sirida B nuqtaga V₁ tezlik bilan tushadi. Bu nuqtada


(3)
bo’ladi.



bo’lgani uchun


(4)
Bu jism ma’lum vaqtdan keyin C nuqtaga, ya’ni Yerga ₂ tezlik bilan tushadi. Bu nuqtada


(5)

bo’ladi.

ekanligini e’tiborga olsak

(6)

hosil bo’ladi.

(2), (4) va (6) dan


(7)

hosil bo’ladi. Demak, energiyaning saqlanish qonuni o’z isbotini topdi.

2. 
   Qattiq jismning aylanma harakati
   

Bir – biriga nisbatan siljimaydigan moddiy nuqtalardan tashkil topgan va deformatsiyalanmaydigan qattiq jismga absolyut qattiq jism deyiladi. Qattiq jism biror OO¹ o’q atrofida aylanayotgan bo’lsin. Aylanish o’qidan kuch qo’yilgan nuqtagacha bo’lgan l masofaga kuch yelkasi deyiladi. Aylantiruvchi F kuchning kuch yelkasiga bo’lgan ko’paytmasiga M kuch momenti deyiladi.


(1)



5- rasm.

Kuchning ta’sir darajasi faqat uning kattaligiga emas, balki kuch momentiga ham bog’liq. Shuning uchun kuchning ta’sir darajasini oshirish uchun ko’pgina hollarda uning yelkasi uzaytiriladi.

Ma’lumki Nyutonning ikkinchi qonuni


(2)

buning har ikki tomonini l ga ko’paytiramiz.

(3)

α=εl bo’lgani uchun

(4)

Quyidagi belgilashni kiritamiz:

(5)

bu yerda I ga jismning inersiya momenti deyiladi. (1), (4) va (5) dan

(6)
Demak, jismga quyilgan aylantiruvchi kuchning momenti jism inersiya momentining burchak tezlanishiga bo’lgan ko’paytmasiga teng. Bu xulosaga aylanma harakat dinamikasining asosiy qonuni deyiladi.
Ma’lumki
(7)

(6) va (7) dan

(8)