1-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari (2 soat)

Xo‘jalik assotsiatsiyasi jismoniy yoki huquqiy shaxslarning o‘zaro hamkorlik
yuritish maqsadida ko‘ngilli ravishda birlashuvini anglatadi va unda birlashuvga kiruvchi
sub’ektlar o‘z mustaqilligini saqlab qoladilar.
Korporatsiyalar umumiy maqsadlarga erishish, hamkorlikda faoliyat yuritish
maqsadida birlashib, mustaqil huquqiy sub’ekt - huquqiy shaxsni tashkil qiluvchi
shaxslar yig‘indisini tavsiflaydi. Ko‘pincha ular aksiyadorlik (hissadorlik) jamiyatlari
shaklida tashkil qilinadi.
Korxonalarning konsentratsiya asosida birlashuvi kartel, sindikat, xolding va
moliya-sanoat guruhlari ko‘rinishida amalga oshiriladi.
Ishlab chiqarish sohasidagi kartellar ishlab chiqarish masalalari, narxlar,
tovarlarni sotish, ishchi kuchini yollash va shu kabi masalalar bo‘yicha kelishuvga
asoslanib faoliyat yuritadi.
Integratsiyaning bu shaklida korxonalar mustaqillikni saqlab qolgan holda
kooperatsiya asosida birlashadilar.

---

Sindikat – tijorat faoliyatini (ta’minot, sotish, narxning paydo bo‘lishi)
hamkorlikda tashkil qilishga asolangan birlashmadir. Sindikat tarkibiga kiruvchi
korxonalar huquqiy hamda xo‘jalik yuritish mustaqilliklarini saqlab qoladilar.
Trestlar yuqori darajada markazlashganligi bilan ajralib turadi. Uning tarkibiga
kiruvchi korxonalar ishlab chiqarish, tijorat va huquqiy mustaqilliklarini yo‘qotib, yagona
reja asosida faoliyat yuritadi.
Xoldinglar ishtirokchilarning moliyaviy imkoniyatlarini birlashtirish va
muvofiqlashtirish hamda ishlab chiqarish quvvatlari bilan vaizifalarni tezkor ravishda
amalga oshirish imkonini beruvchi boshqaruvning samarali shaklini ifodalaydi.
 Yakka tartibdagi tadbirkorlik
Har qanday fuqaro yuridik shaxs tashkil qilmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan
shug‘ullanish huquqiga ega. Buning uchun faqat yakka tartibdagi tadbirkor sifatida
ro‘yxatdan o‘tish talab qilinadi. YAkka tartibdagi biznes egasi o‘z majburiyatlari uchun
mol-mulk bilan shaxsan javobgar bo‘ladi. Bu kichik do‘konlar, xizmat ko‘rsatish
korxonalari, fermer (fermer) xo‘jaliklari, shuningdek yuristlar va shifokorlarning kasbiy
faoliyati uchun ko‘plab tashkilotlar uchun eng keng tarqalgan biznes shakli. YAkka
tartibdagi tadbirkorlar turli xil biznes operatsiyalarini amalga oshiradilar va o‘z
nomlaridan tijorat bitimlarini tuzadilar. SHaxsiy biznes egasi fuqarolar uchun faqat
daromad solig‘ini to‘laydi, chunki yuridik shaxs emas.
YAkka tartibdagi tadbirkorlarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, ularning
faoliyati to‘g‘risida hisobot oshkor qilinmaydi, shuning uchun ularning haqiqiy ahvoli
to‘g‘risida ishonchli ma’lumotlar har doim ham mavjud emas. Ularning biznes sheriklari
uchun, ayniqsa birinchi marta aloqada bo‘lganlar uchun, bunday sherikning to‘lov
qobiliyati va ishonchliligini tekshirish oson emas.
CHet elda biznesdagi yakka tartibdagi tadbirkorlar:
shaxsiy mulkchilik (AQSH); yakka tadbirkorlik (Kanada, Buyuk Britaniya);
Eynzelunternehmung (Germaniya); Entreprise individulle (Fransiya).
Hozirgi vaqtda turli sheriklik faoliyati sezilarli rivojlanishga ega -biznes
birlashmalari.