1-Мавзу: Мантиқ фанинг предмети илмий билиш

 
 

---

*** 
Янги даврда Европада фаннинг, айниқса табиатшуносликнинг 
ривожланиши илмий метод (услуб) масаларига эътиборни кучайтирди. Бу 
даврнинг буюк мутафаккирлари Р. Декарт, Ф. Бэкон, Т. Гоббс, Лейбниц ва 
бошқалар мантиқ илмининг турли йуналишларининг яратилишига асос 
солдилар. 
Янги даврда рус мантиқшунослигиЯнги давр рус мантиқшунослари 
ҳам мантиқ илмининг ривожланишига ўзларининг муносиб хиссаларини 
қўшганлар. 
XVII асрнинг иккинчи ярмида биринчи марта мантиқдан дарслик 
чикарилган. Шу вақтдан бошлаб Россияда мантиқ илмининг ривожланишини 
кузатиш мумкин. Мантиқ билан жиддий шуғулланган биринчи рус олими 
М.В. Ломоносов (1711-1765) бўлган. У билимларнинг манбаи объектив 
воқеликдир, билимнинг ягона воситасини эса, тажриба, эксперимент, деб 
билган. Формал мантиқнинг тўрт асосий қонунини муваффақиятли муҳокама 
юритишнинг элеметлар принциплари деб атаган. 
У мантиқ илмига қуйидаги янги фикрларни киритган: 
1. Ҳукмларни умумий ва якка турларга ажратган. Жузъий ҳукмни 
инкор этган. 
2. Силлогизмнинг Darapti (AAI), Felapton (EAO), Bramalip (AAI) ва 
Fesapo (EAO) модусларини инкор этган. (математик мантиқда ҳам 
силлогизмнинг бу модуслари инкор этилган). 
У ҳулоса чиқаришни силлогистик ва силлогистик бўлмаган турларга 
ажратишга 
караш 
бўлган 
ва 
ҳулоса 
чиқаришнинг 
қуйидаги 
классификациясини таклиф этган: 
Бўлакдан бутунга қараб ҳулоса чиқариш.
Номидан ҳулоса чиқариш. 
Таъсирдан ҳулоса чиқариш. 
Вақт, ўрин ва шароитдан ҳулоса чиқариш.
Келиб чикишдан ҳулоса чиқариш. 
Сабабдан ҳулоса чиқариш. 
Аввалгиларидан ва кейингиларидан ҳулоса чиқариш. 
Тенгламадан ҳулоса чиқариш. 
Ўхшаш буюмлардан ҳулоса чиқариш. 
Қарама – қарши ва ўхшаш бўлмаган буюмлардан ҳулоса чиқариш. 
Ломоносовнинг “Нотиқликдан қисқача кўлланма”(1748) номли асари 
Россияда узок вақт давомида мантиқдан дарслик бўлиб хизмат қилган.