1-мавзу. Мантиқнинг предмети ва аҳамияти. Асосий тафаккур қонунлари

Таққослаш ёрдамида предметлар ўзаро солиштирилиб, уларнинг ўхшаш, умумий томонлари ва бир-биридан фарқ қилувчи ўзига хос, индивидуал белгилари аниқланади.

• Таққослаш ёрдамида предметлар ўзаро солиштирилиб, уларнинг ўхшаш, умумий томонлари ва бир-биридан фарқ қилувчи ўзига хос, индивидуал белгилари аниқланади.
• Таққослаш анализни тақозо қилади. Чунки предметларни яхлит ҳолда солиштириб бўлмайди. Улар у ёки бу хоссасига кўра таққосланади. Бунинг учун бу хоссалар фикран ажратилиши лозим.
• Анализ ёрдамида предмет фикран уни ташкил этувчи қисмлар, томонларга ажратилиб, ҳар қайсиси алоҳида ўрганилади.
• Синтез анализга тескари усул бўлиб, у ажратилган қисмлар, томонларни фикран бирлаштириб, предметни бир бутун ҳолига келтиришдан иборат. Анализ ва синтез узвий боғлиқдир. Синтез бўлмаса предмет ҳақида яхлит фикр ҳосил қилиб бўлмайди.

• ТУШУНЧА ТУРЛАРИ

• Ҳажмига кўра:

• умумий

• якка

• тўпловчи

• айирувчи

• нисбатсиз

• нисбатдош

• манфий

• мусбат

• Мазмунига кўра:

• аниқ

• мавҳум

• бўш ҳажмли

• Т У Ш У Н Ч А

• Таққосланадиган

• Таққосланмайдиган

• Сиғишадиган

• Сиғишмайдиган

• Сиғишадиган тушунчаларнинг ҳажми бир-бирига бутунлай ёки қисман мос келади.
• Улар ўртасида уч хил муносабат мавжуд:
• мослик,
• қисман мослик,
• бўйсуниш муносабати.
• Сиғишмайдиган муносабатдаги тушунчалар ҳажм жиҳатидан умумийликка эга бўлмаган тушунчалар ҳисобланиб, бир синфга кирувчи ҳар хил предметларни ёки предметлар гуруҳини акс эттиради.
• Бу тушунчалар ўртасида ҳам уч хил муносабат бор:
• бирга бўйсуниш,
• қарама-қаршилик,
• зидлик.