1-Mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja Moliya va davlatning vujudga kelishi, uning resurslarga bо‘lgan ehtiyojining rivojlanishi

 
Nazorat uchun savollar 
1.Nima uchun moliyaviy siyosat moliyaviy boshqaruv tizimida eng asosiy element 
hisoblanadi? 
2.Moliyaviy siyosat deb nimaga aytiladi va u nimaga qaratilgan bо‘ladi? 
3.Siyosat, siyosiy ta’sir va siyosiy rahbarlik qanday elementlardan tarkib topadi? 
4.Moliyaviy siyosatga oid uch mantiqiy xulosa nimalardan iborat? 
5.Moliyaviy siyosatning о‘ziga xos bо‘lgan eng asosiy xususiyatlariga nimalar 
kiradi? 
6.Nimalar moliyaviy siyosatning eng asosiy maqsadi bо‘lib hisoblanadi? 
7.Korxona moliyaviy siyosatining maqsadi nimalardan iborat bо‘lishi mumkin? 
8.Moliyaviy siyosat nima orqali amalga oshiriladi va uning faoliyati qanday 
prinsiplar asosida quriladi? 
 
 
 
 
 

---

37 
4-Mavzu:Moliya tizimi va uning bo’g’inlari 
Reja 
1.Moliya tizimi haqida tushuncha va uning funksiyalari. 
2. Moliya tizimining bо‘g‘inlari.
3.Davlat moliyasi va uning bо‘g‘inlari. 
Jarayonida turli pul fondlari(dan) shakllanadigan va foydalaniladigan 
moliyaviy munosabatlar turli sohalarining majmuiga moliya tizimi deyiladi. Unga 
boshqacha ham ta’rif berish mumkin: davlat va korxonalarning pul fondlarini 
shakllantirish, taqsimlash va foydalanish borasidagi shakl va metodlar tizimiga 
moliya tizimi deyiladi.
“Moliya tizimi” tushunchasi keng ma’nodagi “moliya” tushunchasining 
taraqqiyoti natijasidir. Mamlakatda bozor islohotlarining amalga oshirilishi va
prinsipial jihatdan butunlay yangi bо‘lgan iqtisodiy va moliyaviy siyosatning 
hayotga tatbiq etilishi moliya tizimining sohalari va bо‘g‘inlariga nisbatan ob’ektiv 
ravishda yangicha yondoshuvni taqazo etdi.
Unga muvofiq ravishda, dastlab, moliya tizimi quyidagi ikki sohaga 
bо‘linadi: 
-davlat moliyasi va mahalliy moliya; 
-xо‘jalik yurituvchi sub’ektlar moliyasi. 
О‘z navbatida, moliya tizimining har bir sohasi pul fondlari va daromadlarni 
shakllantirishning aniq shakllari va metodlariga bog‘liq ravishda bir necha 
bо‘g‘inlardan tashkil topadi.
Masalan, davlat moliyasi va mahalliy moliya quyidagi bо‘g‘inlardan tashkil 
topishi mumkin: 
-Davlat byudjeti; 
-maqsadli maqsadli fondlari; 
-davlat krediti. 
Shuningdek, xо‘jalik yurituvchi sub’ektlar moliyasi quyidagi bо‘g‘inlardan 
iborat: 
-tijorat korxonalari va tashkilotlari moliyasi; 
-moliyaviy vositachilar moliyasi; 
-notijorat tashkilotlari moliyasi. 
Yuqorida keltirilganlarni chizmali kо‘rinishda quyidagicha ifodalash 
mumkin: 

---

38 
1-chizma. Moliya tizimining sohalari va bо‘g‘inlari 
Moliya tizimining alohida sohalar va bо‘g‘inlarga bо‘linishi YAIMni 
shakllantirish, taqsimlash va qayta taqsimlashda, daromadlarni shakllantirish va 
ulardan foydalanishda iqtisodiy munosabatlar sub’ektlarining bir-birlaridan farqli 
ravishda ishtirok etishi bilan belgilanadi. Moliya tizimining har bir sohasi va 
bо‘g‘iniga pul fondlari va daromadlarini shakllantirish va ulardan foydalanishning 
о‘ziga xos bо‘lgan shakllari va metodlari tegishlidir.
Masalan, korxonalar moliyasi moddiy ishlab chiqarishga, YAIMni yaratishga, 
uni korxonalar о‘rtasida taqsimlashga va YAIM bir qismining byudjet va maqsadli 
fondlariga qayta taqsimlashga xizmat qiladi. Davlat byudjeti orqali resurslar 
davlatning markazlashtirilgan fondiga jalb qilinadi va ular iqtisodiy mintaqalar, 
tarmoqlar va aholining ijtimoiy guruhlari о‘rtasida qayta taqsimlanadi. 
О‘z navbatida, Moliya tizimi “Davlat moliyasi va mahalliy moliya”