1-mavzu. O‘zbekistonda farmatsevtika rivojlanishining qisqacha tarixi

10-mavzu. Dorixonada tovarlarni hisobga olish. Farmatsevtika maxsulotlarini sarfi.hisob ta’rifi va uning mohiyati
Dorixona muassasalarida hisobga olish xo‘jalik faoliyatinatijalarini, rentabelligini aniqlash, mehnat va moddiy resurslarning maqsadga muvofiq ravishda ishlatilishini kuzatish maqsadida olib boriladi. Shu bilan birga, dorixona muassasalari hisobining muhim vazifasi aholining dori vositalari va tibbiyot buyumlariga bo‘lgan ehtiyojini aniqlash hamda sifatli dorita’minotini tashkil etishdir.

Hisob vazifasi.
Narxning muhim vazifasi — mehnat xarajatlari va natijalarini o‘lchashdir. Tovar narxi inson va moddiylashgan mehnat, materiallar va xomashyolarga xarajatlarni o‘z ichiga oladi. Mehnat unumdorligi va samaradorligi darajasini ko‘rsatadi, pirovardida ishlab chiqarish xarajatlari, tovar muomalasi va foydani belgilaydi. Binobarin, ushbu vazifaning mohiyati narx, ijtimoiy-zaruriy xarajatlar va ishlab chiqarish natijalarining hisobirolini bajarishidir.

Talab omili	Taklif omili	Muhit omili
1.Dori vositalarining	1. Raqobatlashuvchi	1. Sog‘liqni saqlashga
samaradorligi va nojo	dori vositalari miqdori	ketadigan xarajatlar
‘ya ta’sirlari	va xususiyati
2. O‘xshashlarining	2. Raqobatlashuvchi	2. Sog‘liqni saqlash bo‘-
mav-judligi	ishlab chiqaruvchilar	yicha da sturlarning
	soni	mav-judligi
3. Dori vositalari	3. Taqsimlash tizimi	3. Sog‘liqni saqlashni
buyuruvchi shifokorlar		moliyaviy quvvatlashda
guruhi		hukumatning roli
4. Davolash davomiyligi	4. O‘lchamlari, shakli,	4. Iqtisodiyotning o‘sish
va davolash kursiga ketadigan dori vositalari miqdori	stayling (o‘rami)	darajasi
5. Davolash kursining	5. Tovarning kutilayot-	5. Iqtisodiy turg‘unlik
qiymati	gan hayotiy davri (sikli)	yoki noturg‘unlik
6. Xaridorlarning jinsi,	6. Boshqa firmalar to-	6. Eksport, importni
yoshi, daromadi va	monidan takroriy ishlab	tartibga solish
boshqa omillar bo‘yicha	chiqarish va sifatini
soni va tavsifi	yaxshilash ehtimoli	7. Dori vositalari
7. Narx ravonligi	7. Xomashyo manbalari	iste’mol qilish an’analari
8. Daromad ravonligi	8. Soliqlar	8. YMM o‘lchami va taqsimlanishi
9. Tovarning hayotiy	9. Ishlab chiqarishning	9. Litsenzion tartibga
davri davomiyligi va	bozorga nisbatanjoy-	solish
modeli	lashtirilishi
10. Tibbiy yordam ko‘r-	10. Dori vositalarini hu-	10. Siyosiymuhit
satish uchun dori vosi-	kumat tomonidan tar-
talari yetkazib berish	tibga solish va sertifi-
bo‘yicha hukumat das- turlarining mavjudligi	katlashtirish
11. Dori vositalarini	11. Hayotiy zarur va
majburiy assortiment,	muhim dorilar ro‘yxatga
bepul va imtiyozli ro‘y- xatga kiritish	kiritilishi

ag‘batlantiruvchi vazifa. Iqtisodiy rag‘batlantirish vazifasi tovar sifatini hisobga olish, uning yaxshilanishini rag‘batlantirish va assortimentini yaxshilashdan iborat.
Tartibga soluvchi vazifa. Bozor narxi ishlab chiqaruvchi belgilagan narxdan farq qilishi mumkin, chunki u sotuvdan katta savdo puli olishga, iste’molchi esa ushbu tovarni sotib olishga o‘zining xarajatlarini minimallashtirishga intiladi. Shuning uchun tartibga soluvchi vazifa talab va taklifni balanslovchi muvozanatlashgan narx belgilashdan iborat.
Taqsimlovchi vazifa. Ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal qilish uchun narxmng tovar qiymatidan siljishi asosida foydaniqayta taqsimlash vazifasi bo‘lib xizmat qiladi. Bu soliq solish tizimi va ba’zi boshqa tadbirlar yordamida amalga oshiriladi. Masalan, dori vositalarining ko‘plariga qo‘shilgan qiymatiga solig‘i belgilanmagan; hayotiy zarur bo‘lgan dori vositalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar foyda hisobidan soliq to‘lash bo‘yicha imtiyozga ega. Dori vositalari o‘ziga xos turdagi tovarlarga kirganligi sababli, ularning narxlarini belgilashda ushbu o‘ziga xoslikni e’tiborga olish lozim. Shu bilan birga, dori vositalariga har qanday tovarning asosiy xususiyatlari xosdir.
Hisob o ‘lchovlari.
Hisobga olish jarayonida obyektlarni miq- doriy aks ettirish maqsadida natural, pul va mehnat hisob o‘lchov birliklari qo‘llaniladi.
O‘rganilayotgan hisob obyektlarining og‘irligi, hajmi, uzun ligi va miqdoriyjihatdan o‘lchash hamda aks ettirish maqsadida qo‘llaniladigan natural hisob birliklari sodda (kilogramm, gramm litr, metr va boshq.) va murakkab (kilovatt soat, kilometr soat va boshq.) bo‘ladi. Natural hisob o‘lchov birliklarida olib boriladigan hisobni miqdoriy hisob deyiladi.
Pul o‘lchov birliklari universal va umumlashtiruvchi bo‘lib, so‘mlarda aks ettiriladi. Bu o‘lchov birliklari yordamida iqtisodiy ko‘rsatkichlarni nazorat qilish va rejalashtirish, tovar tannarxini aniqlash, o‘zaro hisoblashish jarayoni hamda narx belgilash amalga oshiriladi.
Mehnat o‘lchov birliklari mehnat xarajatlarini ishlab chiqarish va xo‘jalik jarayonlariga ketgan ish vaqtini aks ettirish hamda hisobga olishda qo‘llanilib, ish kunlari, smena, soat vadaqiqalarda aks ettiriladi. Mehnat o‘lchov birliklari faqat mehnat va ish vaqtini ko‘rsatsa, natural hamda pul o‘lchov birliklari bilan birgalikda
mehnat samaradorligi va sifatini aks ettiradi.
Hisob turlari

Hisobga olishning yagona markazlashgan tizimi hisobning uch turiga asoslanadi: operativ-texnik, statistik va buxgalteriya hisobi.

Operativ-texnik hisobi xo‘jalikjarayonlarini nazorat qilish va boshqarish maqsadida ish joylaridagi alohida jarayonlarni kuza- tish, o‘lchash hamda qayd etish uchun qo‘llaniladi. Hisobning bu turidan ish vaqtini, jihozlarning ishlatilish darajasi kabi ma’lumotlar olishda ishlatiladi.
Statistik hisob dorixona tizimining moddiy-texnik bazasi xo‘jalik vositalari holatini ta’riflashda, ommaviy jarayon va hodisalarni ularning rivojlanish qonuniyatlarini aniqlash maqsadida o‘rganishda qo‘llaniladi. Statistika ma’lumotlarini olish ma’lum ko‘rsatkichlarning doimiy kuzatuvi va qayd etilishiga asoslanadi. Statistika ma’lumotlari respublikadagi butun xalq xo‘jaligini va uning alohida sohalarini nazorat qilish, boshqarishva istiqbolini belgilashda asos bo‘lib xizmat qiladi.
Buxgalteriya hisobi bu joriy jamlanma ma’lumotlarini pul ko‘rinishida olish va aks ettirish maqsadida butun xo‘jalik jarayonini uzluksiz, to‘liq hujjatlashtirilgan tarzda olib borilganhisobidir. Bu hisob dorixona muassasasi rahbariga bevosita bo‘ysunadigan buxgalterlar tomonidan amalga oshiriladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilik shakllari turli xil bo‘lgan subyektlarning tashkil topishi jarayonida ularni bosh- qarish, faoliyatini nazorat va tahlil qilish hamda ma’muriyat tomonidan tezkor qarorlarning qabul qilinishiga asos bo‘ladigan zarur ma’lumotlarni, asosan, buxgalteriya hisobi taqdim etadi.
Barcha dorixona muassasalari ishlab chiqarish va tijorat faoliyatlarini buxgalteriya hisobida qayd etib borishlari hamda moliyaviy hisobotlarni tuzishlari, bu ma’lumotlarni ichki va tashqi iste’molchilar (rahbariyat, investorlar, aksiyadorlar, soliq organlari, banklar)ga taqdim qilishlari shart.