1-Mavzu: Paxta va to‘qimachilik sanoatida texnosferik omillar fani, uning mohiyati va vazifalari Reja: 1

Ishlab chiqarishda yoritish va uni me’yorlari 
 
Inson atrof-muhitdan oladigan ma‟lumotlarni 90% ini ko„zi orqali oladi, 
qolgan 10%i eshitishga, hid bilishga va intiutsiyaga to„g„ri keladi. Demak inson 
ko„zi faqat yoritilganlik tufayligina ko„rishini hisobga olsak, yoritilganlikning 
ishlab chiqarishda va umuman hayotda juda katta ahamiyatga ega ekanligi 
to„g„risida tasavvurga ega bo„lamiz.
Ishlab chiqarishda jarohatlanishni kamaytirishning muhim omillaridan biri – 
bu ish joylarini, o„tish yo„llari va yo„laklarni, omborlarni to„g„ri yoritish va 
yorug„likni bir tekis tarqatishdan iborat. Yoritilganlik yetarli bo„lmasa yoki 
muqobil joylashtirilmasa, baxtsiz hodisalar sodir bo„lishi mumkin. Yoritilganlik 
me‟yorida bo„lsa, ishlab chiqarish xavfsiz bo„lib, mehnat unumdorligini oshishiga 
va ishlab chiqarish maxsulotining sifatli bo„lishiga olib keladi. 
Ishlab chiqarishning yoritilishi miqdoriy va sifat ko„rsatkichlariga ega. 
Miqdoriy ko„rsatkichlarga yorug„lik oqimi, yoritilish darajasi, sirtning ravshanligi, 
yorug„likni qaytarish koeffitsienti kiradi. 
Yorug„lik oqimining birligi sifatida lyumen (lm) qabul qilingan. Yorug„lik 
oqimi deb nur quvvatiga aytiladi: 
F = I ∙ V, 

---

Bu yerda: I – yorug„lik kuchi, V – yorug„lik kuchining moddiy burchagi. 
Yorug„lik kuchi yorug„lik oqimining, u tarqalayotgan moddiy burchagiga 
nisbatidan iborat: 
I = F / V, 
 
Yorug„lik kuchi kandel (kd) birlikda o„lchanadi. Yoritilganlik (E) yorug„lik 
oqimining sirtdagi zichligini ifodalaydi va lyuks (lk) birligida o„lchanadi: 
E = F / S, 
Bu yerda: S - yoritilganlik sirtining yuzasi, m
2
. 
Agar yorug„lik oqimining sirt zichligi 1 lm/m
2
bo„lsa, sirtning yoritilganligi 
1 lk ga teng bo„ladi. 
Sirtning ravshanligi L (kd/m
2
) ko„rib chiqilayotgan yo„nalishda nur 
sochayotgan yorug„lik kuchining ushbu yo„nalishga perpendikulyar tekislikdagi 
proeksiyasiga nisbatidan topiladi: 
L = I / S ∙ cosα 
Ko„zning ko„rish holatini belgilovchi ishlab chiqarish yoritishining asosiy 
sifat ko„rsatkichlariga: fon, ob‟ektning fondan farqi (kontrast), ko„ruvchanlik va 
boshq. kiradi. 
Fon (P) qaralayotgan ob‟ektga tutashib turgan sirtning qaytarish xossasini 
belgilaydi. P<0,4 bo„lganda yorug„ fonni ko„z yaxshi ko„radi; . P=2,0-0,4 
bo„lganda fon o„rtacha, P>2,0 bo„lganda fon ko„rinmaydi, ya‟ni yo„q hisoblanadi. 
Ob‟ektning fondan farqi (kontrasti - K) yonma-yon turgan ikkita yorug„lik 
maydonlarining ravshanligidagi farqi xususan, L
f
bilan qaralayotgan ob‟ekt L
ob 
o„rtasidagi farq orqali aniqlanadi: 
K = (L
f
 - L
ob
) / L
f. 
Ob‟ekt bilan fonning ravshanliklarida farq bo„lganda, ob‟ekt fonda
ko„rinadi. 
Qamashtirish ko„rsatkichi – yoritish qurilmasining ko„zni qamashtiruvchi 
ta‟sirini baholash mezonidir, bu ta‟sir natijasida ko„z qamashadi. 
Yoritilganlikni o„lchash va nazorat qilish uchun lyuksometr asbobidan 
foydalaniladi. 
Uning 
ishlash 
prinsipi 
fotoelektr 
effektiga 
asoslangan. 
Fotoelementga yorug„lik tushishi bilan galvanometr ulangan elektr zanjirida 
fototok hosil bo„ladi, bu esa o„z vaqtida milliampermetrning strelkasini uning 
shkalalarga bo„lingan qiymatlariga mos ravishda og„diradi. Lyuksometrlarda 

---

selenli fotoelementdan foydalanish tavsiya etiladi, chunki uning spektr sezgirligi 
ko„zning spektr sezgirligiga mos keladi. 
Ishlab chiqarish xonalari, xizmat va maishiy xonalarni yoritishda tabiiy va 
sun‟iy yoritish manbalaridan foydalaniladi.