1-mavzu. Poliz ekinlarining ahamiyati va tarqalishi. Polizchilik turlari va makonlari reja: Polizchilikning vazifalari va xususiyatlari

Qovunning chiqib kelish markazlari. Madaniy qovun formalarining chiqib kelish 
markazi Hindiston, Iroq, Afgʻoniston, Markaziy va Kichik Osiyodir. Bu mamlakatlarda 
hozir qovunning yarim yovvoyi turlaridan tortib, mevalari juda shirin va lazzatli 
boʻladigan navlari ham uchraydi. Qovunning yovvoyi turlari Nil daryosi vodiylarida, 
Janubiy va Markaziy Afrika savannalarida oʻsadi. 
Qovun toʻgʻrisida qadimgi misrliklarning maqbaralarida chala madaniy 
oʻsimliklarning rasmlari koʻrinishida ishlangan rasmlar bundan 3-4 ming yil ilgari 
paydo boʻlgan. Qovun miloddan avvalgi IV asrga mansub qadimgi qoʻlyozmalarda ham 
tilga olib oʻtiladi. Qovunning madaniy xillari toʻgʻrisidagi dastlabki ma’lumotlar 
eramizning boshlariga - I-II asrlarga toʻgʻri keladi. Markaziy Osiyoda miloddan avvalgi 
IV asrda ham qovun ekilgan. Qadimgi Xorazm shaharlari qazib ochilganida, madaniy 
qovun urugʻlari topilgan. Shuning uchun ham Xorazm qovunlarning chiqib kelish 
markazlaridan biri hisoblanadi. 
Zaxiriddin Muhammad Bobur "Boburnoma"da Fargʻona vodiysi, (Samarqand va 
Buxoro viloyatlarini ta’riflar ekan, qovunlari yaxshi va oʻta mazali boʻlishi, poliz 
boshida qovun sotmoq rasm emasligi, qovunning "Mir Temuriy" kabi navlari olamda 
yoʻqligini yozadi. 
Rumda qovun IV asrda keng tarqalgan edi. Sharqiy Yevropaga qovun ikki yoʻl 
bilan - Gresiyaning Qora dengizdagi mustamlakalari orqali Kichik Osiyodan va 
moʻgʻullar bosqinida Markaziy Osiyodan bir muncha kechroq kirib kelgan. 
Qovoqning chiqib kelish markazlari. Qovoqning madaniy turlari Amerikadan 
chiqib kelgan. Yirik mevali qovoq asli Janubiy Amerikadan chiqib kelgan boʻlsa, qattiq 
poʻstli qovoq Shimoliy Amerikadan, muskat qovoq esa madaniy oʻsimliklarning chiqib 
kelgan markazlari joylashgan Janubiy Meksika va Markaziy Amerika oʻchoqlarida 
paydo boʻlgan. Amerikada oʻtqazilgan arxeologik qazilmalar qovoqning madaniy xillari 
odamzodga miloddan avvalgi III ming yillikdayoq ma’lum boʻlganidan darak beradi. 
Yevropa bilan Osiyoga qovoq Amerika kashf etilganidan keyin kelib qolgan va bu 
qit’alarning koʻpgina mamlakatlariga keng tarqalib qolgan. Avvaliga qovoq 
Portugaliya, Ispaniya, Fransiyada ekilgan, XVIII asr boshlarida Angliyaga olib 
kelingan. Rossiyaning janubiy rayonlarida qovoq XI asrdan boshlab koʻp ekib kelinadi. 
Oʻsha vaqtda bu ekin Gʻarbiy Yevropada va Markaziy Osiyoda ham rasm boʻlgan. 
Polizchilik Oʻzbekistonda qishloq xoʻjaligining eng qadimgi sohalaridan biri boʻlib 
hisoblanadi. Poliz ekinlarini ekish bu yerda eramiz boshlanmasidan ilgariroq rasm 
boʻlgan. Poliz mahsulotlari, ayniqsa qovun qadim-qadimdan har qaysi oilaning 
tirikchiligi uchun muhim deb hisoblanadigan va aholi juda sevib iste’mol qiladigan 
mahsulotlarning biri boʻlib keldi. 

---

Oʻzbekiston juda ham ajoyib talaygina qovun navlarining vatanidir. Juda shirador, 
nihoyatda lazzatli, yaxshi saqlanadigan va tashishga chidamli boʻlganidan talaygina 
qattiq etli yozgi qovun navlari va xususan qovunning kuzgi va qishki navlari 
Oʻzbekistondan olis-olis joylarda ham mashhur boʻlib, boshqa mamlakatlarga koʻplab 
olib ketila boshlandi. Bu qovunlar oʻrta asrlardayoq Hindiston, Eron va boshqa 
mamlakatlarga olib borildi. Birinchi jahon urushi oldidan Rossiyaning Yevropa qismiga 
koʻp miqdorda qovun olib borilar edi. 
Poliz ekinlarining hosildorligi mamlakat boʻyicha olganda umuman katta emas. 
Poliz ekinlari hosildorligining yuqori emasligi agrotexnika tadbirlarini yuksak darajada 
takomillashmaganiga, ekinlarning siyrak qilib ekilishi va xoʻjaliklarning 
ixtisoslashmaganiga ham bogʻliqdir. Hosildorlik pastligining sabablaridan biri - ishlab 
chiqarish jarayonlarining sust darajada mexanizatsiyalashtirilganidadir. Tuproqqa 
beriladigan asosiy ishlov va uni ekish oldidan tayyorlash jarayonlarigina toʻla-toʻkis 
mexanizatsiyalashtirilgan. Hatto ekin ekishning oʻzi ham toʻla mexanizatsiyalashtirilgan 
emas. Ishlatiladigan gʻoʻza seyalkalari agrotexnika talablariga javob bermaydi, shunga 
koʻra koʻpgina polizkorlar ekinni qoʻlda ekishni afzal biladi. Oʻsimliklarning vegetasiya 
davrida tuproqqa ishlov berish jarayonlari mexanizatsiyalashtirilgan emas. Hosil qoʻlda 
yigʻiladi. Shu munosabat bilan mamlakatimizdagi polizchilikning dolzarb 
muammolaridan biri - mexanizatsiyalash darajasini oshirish, industrial texnologiyalarni 
joriy etishdir. 
Shu bilan birga, mamlakatimizning eng yaxshi navlaridan foydalanib kelayotgan 
ilgʻor xoʻjaliklarida yuqori agrotexnika qoʻllaniladi. Ularda kompleks mexanizatsiya 
joriy etilgan boʻlib, yuqori hosillar olinadi, jumladan qovun hosili gektariga 25-30 va 
tarvuz hosili 40-50 t/ga boradi. Bu esa poliz ekinlari hosildorligini oshirish va 
polizchilik sohasining rivojlanishi uchun katta imkoniyatlar borligidan dalolat beradi.