1-Mavzu: psixologiya fan sifatida. (2 soat) Reja

Mazmunan- formal. Olimning o‘z ulushini ilmga qo‘shishi qaytarilmas bo‘lganligi uchun 
tarixchini vazifasi bu ulushning maxsus xususiyatlarini tasvirlashdan iborat. Konkret voqealarni 
qaytadan o‘zgartirib tarixchi ularni boshqalar bilan solishtirmay, razryadga taqsimlamay baholay 
olmaydi. Bu ikki bo‘linmas tarixiy fikrni operatsiya qilish nazariyalarda o‘xshash emasliklari bilan 
aks ettirilgan. Nazariyalarda mazmuniga yoki “formasiga” e’tibor kuchaytirilgan. Bularda 
mazmun tarixiy qaytarilmas voqealarni moslashtirgan, formal esa tamoyillar va konstruksiyalar 
bilan moslashtirgan. 
Individual- sotsial. Ilmiy o‘rganish boshidan sotsialdir. Shu bilan birga har bir o‘rganuvchi 
shaxs o‘z dasturiga ega va hech kim yetolmagan maqsadga intiladi. Ammo, hammaning 
boshqachaligini tan olish ma’nosiz bo‘lar edi, agar umumqabul qilingan hisobot tizimi bo‘lmasa 
kategoriya tizimi jamoani ijodi va boyligidir. Nazariyalar muallifini sanab borishi mumkin, ammo 
kategoriyalar “tilga” o‘xshab nomsiz, ular butun olimlar tomonidan qabul qilinib har birini 
faoliyatiga rahbarlik qilib turgan tamoyil tarkibiga va tushuntirish nuqtasiga kiradi. 

---

Fan kategoriyasi tarixiy natijadir. Ularning mazmuni asrdan asrga o‘zgaradi. Kategorial 
qurilish o‘z rivojlanishida qator davrlarni o‘tadi.
Psixologiya tarixining manbalari. Psixologiya tarixining manbalari bo‘lib psixologik 
bilimlarni to‘plashning aks ettiruvchi barcha materiallar eng avvalo o‘tmish psixologlarning, 
faylasuflarning asarlari hisoblanadi. Tibbiyotga ayniqsa, psixiatriya sohasiga oid bilimlar, 
shuningdek boshqa fanlar tabiatshunoslik, jumladan fizika, kimyo, astronomiya, tilshunoslik, 
etnografiya, antrapologiya kabi fanlarning ma’lumotlari ham psixologiya tarixining manbai 
hisoblanadi. 
XX asrda psixologiyaning o‘tmishiga bir necha bor qiziqish kuchaydi. XIX asrning oxiri, 
XX asrning boshlarida qiziqish tobora kuchayib bordi. Bu yillar psixologiyaning uyg‘onish davri 
deb hisoblanadi. 
XX asrning 10-yillarida psixologiyaning o‘sha paytda hukmron bo‘lgan metod va fan sifatida 
o‘rganish tizimi qattiq tanqid qilingan. Bu fanning predmeti sifatida fenomenlar yoki ong aktlari, 
metodi esa o‘z-o‘zini eksperimental nazorat qilish to‘g‘risidagi tushunchadan iborat bo‘lgan.