1-mavzu: siyosat ob’yektiv voqeilik sifatida. Siyosat ijtimoiy hodisa. Siyosat tushunchasi

3. Siyosiy ong darajalari va siyosiy ong turlari

Siyosiy ongning mazmunini siyosiy me’yorlar, qadriyatlar, e’tiqod va g’oyalar tashkil etadi. Ushbu tarkib quyidagi uchta darajaga guruhlangan:

1) Nazariy daraja siyosiy hayotni qurish uchun maxsus yaratilgan tushunchalar,g'oyalar va tamoyillar bilan ifodalanadi;
2) Empirik daraja siyosatchilar tomonidan amaliy siyosiy hayot jarayonida to'plangan g'oyalar shaklida namoyon bo'ladi. Siyosiy g'oyalar har doim ham manifestlar yoki partiya dasturlarining nazariy qoidalarida aniq shakllantirilmaydi. Ayrim muhim fikrlar davlat, siyosiy va jamoat arboblari nutqlarida, ommaviy axborot vositalarida o‘z ifodasini topmoqda. Bu darajadagi ayrim elementlar umumlashtirilishi va muayyan siyosiy texnologiyalarda, shuningdek, siyosiy nazariyalarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin;
3) Siyosiy ongning oddiy darajasi - bu siyosiy hayot haqidagi jamoatchilik fikrining kundalik holati. Ushbu darajaning yana bir nomi "ijtimoiy psixologiya" dir.

Siyosatning predmetiga qarab siyosiy ongning quyidagi turlari ajratiladi:

1) individual - shaxsning siyosatni bilishini va unda ishtirok etishini ta'minlaydigan axborot, motivatsion va qiymat komponentlari tizimini o'z ichiga oladi;

2) guruh - aniq sinflar, qatlamlar, elitalarning siyosiy xatti-harakatlarining munosabati va motivlarini umumlashtiradi);
3) ommaviy - ommaning fikrini, kayfiyatini va harakatini ifodalaydi.
Shaxs siyosiy ong siyosiy sotsializatsiya jarayonida shakllanadi va shaxsning siyosatga baho berish qobiliyatini va undagi faoliyatning namoyon bo`lishiga munosabat xarakterini ifodalaydi.
Guruh ongining tashuvchilari siyosiy partiyalar va boshqa tashkilotlardir. Bu erda ong ushbu tashkilotlarning faoliyat dasturi shaklida taqdim etiladi.
Ommaviy siyosiy ong jamiyatning siyosiy voqelikni bilish xususiyatini ifodalaydi va jamoatchilik fikri bilan ifodalanadi.
Siyosiy ong murakkab tuzilishga ega. Siyosiy ongning uchta darajasi mavjud:
oddiy, nazariy va motivatsion-xulq-atvor.
Siyosiy psixologiya odamlar psixikasining siyosat bilan bevosita yoki bilvosita bog'liq bo'lgan odatlar, urf-odatlar, xurofotlar, qarashlar, stereotiplar, his-tuyg'ular, kayfiyatlar, qarashlar kabi turli xil xususiyatlarini o'z ichiga oladi. siyosiy psixologiyaning tuzilishi va muayyan rol o'ynaydi. Demak, agar an’analar, qoida tariqasida, siyosiy ongni shakllantirish jarayonida ham, ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirish jarayonida ham inertial kuch bo‘lsa, his-tuyg‘ular, kayfiyatlar, fikrlar yanada dinamikroqdir.
Siyosiy psixologiyaning eng muhim elementlaridan biri bu siyosiy munosabatlardir. Ular siyosat sub'ektining ma'lum bir tarzda harakat qilishga tayyorligini, moyilligini, sub'ektning psixikasi va xatti-harakatining namoyon bo'lish yo'nalishini, kelajakdagi voqealarni idrok etishga tayyorligini ifodalaydi. Munosabatlar fikrlar, hukmlar, mish-mishlar, umumlashtirilgan tajriba yoki shaxs tomonidan o'zlashtirilgan va hokazolar ta'sirida shakllanadi.
Siyosiy psixologiyaning yana bir muhim elementi stereotiplardir. Ular bir xil harakat yoki shunga o'xshash hodisalarni qayta-qayta takrorlash asosida paydo bo'ladi. Misol uchun, so'nggi 10-15 yil ichida Rossiya davlati o'z fuqarolarini bir necha bor talon-taroj qildi (Pavloviya pul ayirboshlash islohoti, narxlarni liberallashtirish, xususiylashtirish, 1998 yil avgustdagi moliyaviy inqiroz). Natijada aholida kuch tuzilmalariga ishonchsizlikning barqaror stereotipi shakllandi.
Bundan tashqari, siyosiy psixologiya ratsional tanlovga asoslangan siyosiy imtiyozlarni va muayyan tanlov uchun asos bo'lgan siyosiy yo'nalishlarni o'z ichiga oladi.
Siyosiy psixologiyaning barcha elementlari siyosiy munosabatlarning hissiy va oqilona ongli tarkibiy qismlarini o'z ichiga oladi. Siyosiy jarayonlarning borish shakllari va ularning natijalari ko'p jihatdan ularning ommaning siyosiy ongidagi o'zaro bog'liqligiga bog'liq.
Siyosat haqidagi ma’lum g‘oyalarni, qoida tariqasida, jiddiy nazariy asoslash bilan “bezovta qilmaydigan” siyosiy psixologiyadan farqli o‘laroq, siyosiy mafkura siyosiy jarayon va hodisalarni tushuntirishga nazariy, ilmiy yondashishni talab qiladi.
Mafkuraning ilmiy tabiati nisbiy (shartli) xususiyatga ega. Agar bitta mafkura "haqiqiy" ilmiy deb e'tirof etilsa, boshqa barcha mafkuralar ilmiy bo'lmagan va rad etilishi kerak degan xulosaga keladi. Ayni paytda haqiqatga monopoliya siyosatda monopoliyaga olib keladi. Bundan tashqari, shuni yodda tutish kerakki, mafkura haqiqatni izlash (ilmiy nazariya kabi) bilan shug'ullanmaydi, balki ma'lum bir ijtimoiy hamjamiyat yoki siyosiy elitaning manfaatlari va qadriyatlari ustuvorligini asoslashga intiladi. .
Siyosiy mafkura siyosiy ongning o‘zagi hisoblanadi, chunki u sinf yoki ijtimoiy guruhga o‘zining asosiy manfaatlarini ro‘yobga chiqarish imkonini beradi va o‘z maqsadlariga erishish uchun muayyan siyosiy harakatlar dasturini nazarda tutadi.
Motivatsion-xulq-atvor darajasi ma'lum bir turdagi harakatlar uchun sharoitdir. Xulq-atvor darajasi siyosiy psixologiya va siyosiy mafkuraning o'zaro ta'siri (qarshiligi) natijasida rivojlanadi. Odamlar ongini egallagan g'oyalar (bilimlar, g'oyalar)gina shaxs, ijtimoiy guruhlarning ma'naviy olami mulkiga aylanadi, ular asosida e'tiqod va dunyoqarash, xulq-atvor motivlari shakllanadi. O‘z navbatida, siyosiy faoliyatda ishtirok etish, siyosiy jarayon siyosiy ongni shakllantirishga xizmat qiladi.
Siyosiy ong konkret tarixiy xususiyatga ega. Demak, bir xil tushunchalar turlicha idrok etilishi va baholanishi mumkin. Qolaversa, siyosiy ong ancha dinamik bo‘lib, siyosiy hayotning o‘ziga xos xususiyatlariga, siyosiy voqealarga qarab o‘zgarishi mumkin.
Siyosiy sohadan xabardorlik darajasiga ko'ra siyosiy ong empirik, maishiy, g'oyaviy va ilmiy;
sub'ektlar bo'yicha - individual, guruh, ommaviy, ommaviy;
siyosiy rejim turlari bo'yicha - totalitar, liberal, demokratik.