1-Маvzu: Тabiy resurslardan tejamkor foydalanishning xozirgi xolati va istiqboli. Ресурс – бу баъзи бир манбанинг захираси ёки миқдори

Қайта тикланмайдиган энергия манбалари - бу инсон 
томонидан енергия ишлаб чиқариш учун ишлатилиши мумкин 
бўлган моддалар ва материалларнинг табиий захиралари. Буларга 
қуйидагилар киради: қазиб олинадиган ёқилғи заҳиралари ва 
уларни қайта ишлаш маҳсулотлари (кўмир, сланец, торф, нефт, газ).
Қайта тикланадиган енергия манбалари - бу атроф-муҳитда 
доимий мавжуд бўлган ёки даврий равишда содир бўладиган 
енергия оқимларига асосланган манбалар: (қуёш енергияси; 
геофизик енергия - шамол, дарёлар, денгиз оқими;
биомасса 
енергияси - ёғоч, ўсимлик ва чорвачилик чиқиндилари).
Турли енергия манбаларидан фойдаланиш захиралари ва 
истиқболлари енергия ресурслари билан белгиланади.
Енергия ресурси - ҳозирги вақтда фойдаланиладиган ёки 
келажакда ишлатилиши мумкин бўлган енергия тушунилади.
Енергия ресурслари бирламчи ва иккиламчи бўлинади.
Бирламчи енергия ресурси ҳеч қандай қайта ишланмаган енергия 
ресурсидир.
Иккиламчи енергия ресурси (СЕР) - асосий ишлаб чиқаришнинг 
қўшимча маҳсулоти сифатида олинган ёки шундай маҳсулот бўлган
енергия ресурси. Aслида, ВЕР ишлаб чиқариш чиқиндилари. ВЕР 
дан фойдаланиш енергиядан фойдаланиш самарадорлигини 
сезиларли даражада ошириши мумкин.
Энергиядан самарали фойдаланиш - техника ва технологиянинг 
ҳозирги ривожланиш даражасида маҳсулот ёки хизмат бирлигига 
тўғри келадиган енергия ресурсларидан фойдаланишнинг 
иқтисодий ва ижтимоий жиҳатдан асосли қисқаришига эришиш 
ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш талабларига риоя қилишдир.
Енергияни тежаш - бу ёқилғи, электр, иссиқлик ва механик 
энергиянинг самарасиз йўқотишларини камайтириш бўйича 
кўрилган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши натижасидир.
Энергияни тежашга пассив ва фаол усуллар билан эришиш мумкин.
Пассив усуллар: масалан, иссиқлик ўтказувчанлиги паст бўлган 
материаллардан фойдаланиш орқали атроф-муҳитга иссиқлик 

---

йўқотилишини камайтириш учун иссиқлик изоляциясидан 
фойдаланиш.
Фаол усуллар: булар иситиш ва ҳавони тозалаш учун иссиқлик 
таъминотини тартибга солиш ва истеъмолчи қурилмаларининг 
юкини тартибга солиш; иккиламчи энергия ресурсларидан 
фойдаланиш.
Енергияни тежашга янги тизимлар, қурилмаларни жорий этиш 
орқали ҳам эришиш мумкин, энергия ташувчини бошқасига 
алмаштириш иқтисодий самарага эришиш билан якуний маҳсулот 
ишлаб чиқаришга зарар етказмасдан амалга оширилиши мумкин.
Билвосита энергия тежамкорлиги уларни қазиб олиш, қайта ишлаш 
ва эксплуатация қилиш жараёнида моддий бўлмаган энергия 
ресурсларини тежаш бу: 
-ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг моддий сарфини камайтириш,
-уларнинг ишончлилиги ва сифатини ошириш, 
-маҳсулотларнинг хизмат қилиш муддатини узайтириш орқали 
эришилади.

---