1-mavzu: tovar ishlov berish fani va uning vazifalari reja

Oқ Kiшmiш
Gullari ikki jinsli. Uzumboшi kўpinчa ўrtaчa ўlчamda (17 x 10 sm), шakli цilindr-konussimon, қanotli, ўrtaчa tiғizlikda. Uzumboшining цilindrsimon yuқorigi қismining яққol kengayiшi navning ўziga xos xususiяtidir. Uzumboшining bandi mўrt, ўtsimon.
Ғujumi mayda, ovalsimon (12 x 11 mm), rangi sarғiш-яшil yoki қuyoшga қaragan tomoni қaҳrabo-sariқ bўlib, mumsimon ғubor bilan қoplangan. Pўstining yuzasida mayda қora nuқtalar mavjud. Eti tiғiz, karsildoқ, yetarliчa sersuv. Ta’mi yoқimli, қand va kislota ўziga xos uyғunlikda. Ҳidga ega emas. Iste’molga яroқli piшiш davrida 7-8 g/l kislotalilikda 18-19% қand tўplaydi, қuritiшga яroқli piшiш davrida қand miқdori 24-26% ga yetadi, bunda kislotaliligi 4-5 g/l ga tuшadi. Ғujumlari faқatgina uruғ rudimentlariga ega va nav uruғsiz uzumlar guruҳiga kiritiladi.
Nav asosan қuritiш uчun қўllaniladi. Undan қuyidagi қuritilgan maҳsulotlar tayyorlanadi: bedona, sabza, soяki, шtabel sabza. қuritilgan maҳsulot 70% gaчa қand va 1,2% titrlanadigan kislotalilikka ega bўladi. қuritilgan maҳsulot чiқiшi – 25-28%.
Қora kiшmiш
Uzum boшi yirik (uzunligi 19-21 sm, eni 10-11 sm), цilindrsimon yoki konussimon, kamdan-kam қanotli, kўpinчa tiғiz emas.
Donasi ўrtaчa ўlчamda (16,5 x 13,3 mm), шakli oval, uчki қismi yengil yumaloқlaшgan va asosi чўzinчoқ, rangi қora. Юzasi mumsimon ғubor bilan қuyuқ қoplangan bўlib, u uzumga kўkimtir tus berib turadi. Etining konsistenцiяsi tiғiz, karsildoқ, Mayin va sersuv. Ta’mi yoқimli, kislotalar bilan uyғunlikda шirin. Eti ҳidsiz, шarbati rangsiz. Donalari uruғsiz. Rudimentlar kuчsiz rivojlangan.
Қora kiшmiш navi uzum boшining ўrtaчa vazni 250-300 gr. Шingilidagi donalar soni – 140-15 ta. Bitta donasining ўrtaчa vazni 1,9-2,2 gr.
Қўllaniliшi jiҳatidan nav universaldir. Undan қanddorligi 78%, kislotaliligi 1,5-1,8% bўlgan sifatli қuritilgan maҳsulot – шiғani olinadi. қuritiш uчun ҳosil odatda mevalardagi қand miқdori 24-26% ni taшkil etganda uziladi. Nav yuқori sifatli xўraki bўliшi bilan bir қatorda murabbo, шarbat va boшқa maҳsulotlar tayyorlaшda ҳam iшlatiladi.
Қuritiш uчun faқat kiшmiш navlarigina emas, balki yuқori sifatli mayiz beradigan xўraki: Sultoniy, Kattaқўrғon, Nimrang va boшқa navlardan foydalaniladi. Uruғli mayiz uzoққa taшilganda va saқlaganda buzilmaydi.
Respublikamizda ўstiriladigan шarobbop navlarini uzum boшi ўrtaчa kattalikda, tiғiz, ғujumi yumaloқ, ўrtaчa yirik, ba’zan mayda қora, oқ yoki puшti rangli va eti шiralidir. Novdalarda uzum boшlari soni kўp va ҳosil novdalar foizi yuқori bўladi. Uzumning Aleatika, Baяn шirey, Saperavi, Rkaцiteli, Risling, Tavkveri, Xindogni va Morastelь navlarini ҳosildorligi yuқori bўlib, ulardan шaroblar tayyorlanadi.
Uzumdan tayyorlanadigan maҳsulotlar iшlatiliшi va tayyorlaniш texnologiяsi bўyiчa: 1)Шarobчilik maҳsulotlari (шarob, konьяk, шampan va ҳ.k); 2)Шarbat maҳsulotlari (tabiiy va яrim fabrikat ҳolidagi шarbatlar va ҳ.k.); 3) Konцentratlar (uzum asali, vakuum-suslo, bekmes va ҳ.k.); 4) Konservalar (kompot, marinad, murabbo, jem, uzum pastasi ҳamda uzumni dastlabki iшlaniшidan ҳosil bўlgan чiқindilardan iborat) va ikkilamчi maҳsulotlarga bўlinadi. Masalan uzum turpidan oziқa uni, pўstidan bўyoқ, uruғidan moy olinadi, oziқ-ovқat va konditer maҳsulotlarini tayyorlaш uчun foydalaniladi (3, 7, 8, 9)
Ҳozirda dunyo bўyiчa yetiшtiriladigan uzumning 80% шarob tayyorlaшda, 16% ga яқini яngiligiчa iste’mol қilinadi va 4% қuritiш (mayiz) uчun iшlatiladi. Osiyo mamlakatlarida uzum asosan яngiligiчa yeyiш, mayiz қiliш, alkogolьsiz iчimliklar va konserva maҳsulotlarni tayyorlaш uчun iшlatiladi.
Uzum maҳsulotlari iчida шarob va mayiz tayyorlaш aloҳida ўrin tutadi. Xalқaro uzumчilik va vinoчilik taшkilotining ma’lumotiga kўra, 1994 yilda aҳoli jon boшiga Franцiяda-63l, Argentinada-44l, Шveyцariяda-42l, Sloveniяda-40l, Ispaniяda-37l шarob iчilgan.
Dunyo bўyiчa ҳar yili 1mln.t mayiz tayyorlanadi. Bu borada Turцiя (360 ming.t), AҚШ (340 min.t), mayiz tayyorlab yetakчi ўrinda turadi.
Яngi uzumni iste’mol қiliш jon boшiga bir yilda ўrtaчa Suriя, Iordaniяda 40kg, Bolgariя, Greцiя, Turkiя, Ўrta Osiyo respublikalarida 15-30 kg ni, Italiя,Ispaniя, Portugaliя, Argentina, Юgoslaviя, Ruminiя, Germaniя, Vengriя va Franцiяda 4-10 kg ni taшkil қiladi.