1-mavzu: treyd-marketingning asosiy yo‘nalishlari va vazifalari

1-MAVZU: TREYD-MARKETINGNING ASOSIY YO‘NALISHLARI VA VAZIFALARI
1.1. Treyd-marketing tushunchasi
1.2. Treyd marketingning asosiy yo‘nalishlari
1.3. Marketing va sotish faoliyatidagi muhim tafovutlar

1.1. Treyd-marketing tushunchasi

Chakana savdoga shaxsan harid qilish , onlayn harid qilish , moliyaviy xizmatlardan foydalanish va hatto mahalliy tez ovqatlanish restorani yoki sartaroshxonaga borish kabi faoliyat kiradi. Kishilik faoliyatining bunday xilma-xilligi bois ularda marketingning kundalik ishtiroki turlicha talqin qilinadi va faqat chakana biznesdagi marketing operatsiyalarining ifodalaydi.). Ushbu murakkablik butun chakana savdo sohasida ro‘y berayotgan inqilobiy o‘zgarishlar, ya’ni tovarlar va xizmatlarni bozorga taklif qilish usullarining o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Ushbu inqilobiy o‘zgarishlarni yaxshiroq tushunish uchun bizga chakana marketing nima ekanligi haqida asosiy bilimlarni beradigan asosiy tushunchalarni ko‘rib chiqish kerak . marketing ).
Chakana savdo tarixan uzoq asrlarga borib taqaladi, lekin chakana savdo elementlarida ham, bozor sharoitidagi sezilarli o‘zgarishlar tufayli ushbu faoliyat sohasiga texnologiya va yondashuvlarda o‘zgarishlar kiritish zarurati paydo bo‘lib boraveradi. Bugungi kunda chakana savdo innovatsiyalar va murakkab biznes jarayonlarini boshqarishda yetakchiga faoliyatga aylangan. Chakana savdo o‘z doirasiga tovarlar va xizmatlarni sotish va tarqatish bilan bog‘liq barcha faoliyatni o‘z ichiga oladi. Shunday qilib, marketing har qanday chakana savdo faoliyatining asosiy sohasidir, chunki chakana sotuvchining muvaffaqiyati yoki muvaffaqiyatsizligi uning o‘z mijozlarining ehtiyojlarini qanchalik to‘g‘ri tushunganligi va qondira olganligi bilan belgilanadi.
Iste’molchilarning xatti-harakatlari va harid xulq-atvori doimo o‘zgarib turadi. Misol uchun, ko‘pchilik vaqt yetishmasligiga duch kelishadi, bu ayniqsa ishlaydigan oilalar sonining ko‘payishi bilan kuchayib boradi. Natijada, bolalar maktabdan keyin uzoq vaqt davomida uyda yolg‘iz qoladilar va o‘zlari ovqat pishirishga yoki do‘konga borishga majbur bo‘lishadi. Natijada treyd-marketing tobora ko‘proq vaqt o‘yin-kulgiga, shu jumladan harid qilishni qiziqarli vaqtga aylanishiga alohida e’tibor qaratmoqda. Bularning barchasi yuqori daromadga ega bo‘lgan bir qator iste’molchilar segmentlarini shakllantirishga olib keladi, lekin iste’molchilarning kundalik haridiga kamroq vaqt ajratadilar. Bunday o‘zgarishlar chakana sotuvchilar o‘rtasida kuchli raqobatni keltirib chiqaradi. Ushbu o‘zgarishlar shunchalik dramatikki, biz iste’molchilarning chakana sektorning ba’zi an’anaviy sohalari, xususan, moliyaviy xizmatlar tashkilotlari bilan o‘zaro munosabati o‘zgarganiga guvoh bo‘lmoqdamiz. Iste’molchilarning turmush tarzining o‘zgarishi ba’zi bank xizmatlarini yanada qulayroq va tejamkor tarzda taqdim etish zarurligini taqozo etmoqda. Bu avtomatik nazorat-kassa mashinalari, pochta va telefon aloqalari, shuningdek, elektron vositalardan foydalangan holda bank xizmatlari texnologiyalarini rivojlantirishga olib keldi. Yangi muhim element bankdan tashqari institutlar - banklar va ularning filiallaridan tashqarida ko‘rsatiladigan bank xizmatlariga aylandi, bu zamonaviy iste’molchining ehtiyojlarini aks ettiradi.
Bu kabi “vositachilarsiz” deb nomlangan tendensiya chakana savdo sohasida eng yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Telefon orqali sotish, internet orqali sotish va boshqa marketing usullaridan foydalanish tarmoqdagi tarqatish kanallarini ham, harajatlar tarkibini ham o‘zgartirdi. Bu o‘zgarishlarni amalda amalga oshirish nafaqat texnologiyaning tez va maqsadli rivojlanishi tufayli, balki iste’molchilar xizmatlarning yangi formatlarini tan olishlari va ularning harajat afzalliklarida ham ko‘zga ko‘rinadi. Biroq, elektron savdo kabi innovatsiyalarni kuzatar ekanmiz, ayrim aholining savd xizmatlardan asossiz chetlatilishi haqidagi xavotirlarni bartaraf etish uchun ba’zi iste’molchilar tomonidan an’anaviy savdo usullari va shaxobchalarini saqlab qolish talabi kuchayayotganini ham ko‘ramiz.
Har qanday o‘zgarishlarning muvaffaqiyati tegishli marketing strategiyasi bilan qo‘llab-quvvatlanishi kerak. Chakana savdo sohasida marketingni rivojlantirish doirasida har qanday taklifning joylashuvi, shuningdek, uning imidji puxta o‘ylangan va mantiqiy bir-biriga bog‘langan bo‘lishini ta’minlash kerak. Marketing konsepsiyasi sifatida joylashishni aniqlash geografik joylashuvga emas, balki ma’lum bir bozor joyidagi imidj, narx va sifat pozitsiyasiga asoslanadi . Aynan shu erda, bozorning bunday joyida, chakana sotuvchi o‘z biznesini "joylashtirishga" qaror qiladi, u erda u boshqa shunga o‘xshash chakana savdo nuqtalari bilan muvaffaqiyatli raqobatlasha oladi. Tanlangan pozitsiya iste’molchi tomonidan aniq va bir ma’noda idrok etilishi kerak va ma’lum bir bozor pozitsiyasini tanlash chakana sotuvchiga iste’molchining idrokida raqobatchilardan farq qilishi yoki haqiqat tufayli qandaydir afzalliklarni berishi kerak. O‘z tanloviga ko‘ra u eng aniq ma’lum bir to‘plamni taklif qilish sifatida aniqlanadi. Bunday yondashuv iste’molchi uchun ijobiy imidj yaratishi mumkin.
Chakana savdo bozorining yetukligi mijozlar bilan yaxshi munosabatlarni o‘rnatish imkonini beruvchi sxemalarni ishlab chiqish va qo‘llashga olib keldi. Ma’lumki, munosabatlar marketingi sxemalari mavjud mijozlarni saqlab qolishning afzalliklari tufayli mijozlarni sotib olishning uzoq muddatli harajatlarini kamaytiradi. Shunday qilib, so‘nggi paytlarda chakana savdoda marketingning rivojlanishi mijozlarning sodiqligini yaratish bilan bog‘liq.
Treyd-marketing tushunchasiga to‘laqonli ta’rif ishlab chiqilmagan. Masalan, marketing sohasining taniqli olimlaridan J.-J. Lamben treyd-marketing mahsulot ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar (ulgurji va chakana sotuvchilar) o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar bosqichida amalga oshiriladigan faoliyat, degan fikrni ilgari suradi qiladi. Bu yerda chakana sotuvchilar taqsimot kanalida raqobatchilar yoki sheriklar sifatida emas, balki yagona mijozlar sifatida ko‘rib chiqiladi¹, shuning uchun treyd-marketing doirasi “ishlab chiqaruvchi-do‘kon” zanjiri bilan chegaralanadi.
R.Morris treyd-marketingni “Ishlab chiqarish korxonasi marketing tuzilmasining bir qismi bo‘lib, uning asosiy maqsadi bozorda kuchli brend mavqeini ta’minlash, tovarlarni tarqatish tarmog‘i orqali iste’molchiga “siljitish” deb hisoblaydi². Bunda treyd-marketingdan foydalanish doirasi “ishlab chiqaruvchi - yakuniy iste’molchi” zanjirida amal qiladi.
RF olimi T.P. Danko treyd-marketingni “... ma’lum bir iste’molchiga tovarlar va xizmatlarni yuqori sifatli reklama qilishni amalga oshiradigan bozor sub’ektlarining faol pozitsiyasini shakllantirish” ³ deb ta’riflaydi. Ushbu ta’rifning kamchiligi treyd-marketing sub’ektlari va ob’ektlarining noaniqligida bo‘lib, uni qo‘llash doirasini kengayib ketishiga olibyu keladi.
T.Ambler tomonidan ishlab chiqilgan yondashuv ham diqqatga sazovordir. U treyd-marketing haqida ma’lum farqlarni ko‘rsatib, iste’mol – bu marketingining bosqichi sifatida talqin qiladi⁴. Ba’zi hollarda ulgurji sotuvchilar yoki hatto tovar ishlab chiqaruvchilarning o‘zlari ham chakana savdo xizmatlarini ko‘rsatishi mumkinligiga ishora qiladi. Shunday qilib, treyd-marketing ma’lum ma’noda iste’molchi marketingining bir qismidir.
V. V. Nikishkinning fikriga ko‘ra treyd-marketing sub’ektlari bo‘lgan chakana sotuvchilar tomonidan yakuniy iste’molchilarga marketing vositalarini qo‘llash tushuniladi (1.1-rasm).