1-mavzu: treyd-marketingning asosiy yo‘nalishlari va vazifalari

1.1-rasm. Treyd-marketing sub’ektlari
Chakana savdo korxonasining muvaffaqiyati uchun strategik va tezkor qarorlar qabul qilishda “do‘kon formulasi” ni shakllantirishga yordam beradigan va qaror qabul qilish sohalarini aniqlab beradigan marketing kompleksidan foydalanish zarur bo‘ladi. Shu maqsadda chakana sotuvchining marketing qarorlari eng ko‘p mijozlarni jalb qilishga, harid hajmini oshirishga va do‘konga sodiqlikni shakllantirishga qaratiladi. Bunga esa “yakuniy savdo mahsuloti” (“do‘kon formulasi”) yaratish orqali erishiladi, bu nafaqat sotuvga qo‘yilgan mahsulot assortimentini, balki savdo xizmatini taqdim etish jarayonini ham o‘zida aks ettiradi⁵.
Savdo xizmatlari ko‘rsatishning ko‘rib o‘tilayotgan xususiyatlari uning 4S xususiyati bilan tavsiflanadi (saqlanmaslik, sezilmaslik, sifatning doimiy emasligi, servisning ajralmasligi). V.V.Nikishkin taklif qilgan treyd-marketing kompleksi tuzilishi uning marketing bilan uyg‘unlashuvini ta’minlab beradi (1.2-rasm).

1.2-rasm. Treyd-marketing kompleksi

Chakana savdoda biz tayyor mahsulotlar sotuvi bilan shug‘ullanamiz, shuning uchun asosiy e’tibor mahsulotga emas, balki uni taklif qilish va qo‘llab-quvvatlash xizmatlariga qaratiladi. Bu nafaqat haridorning ehtiyojini qondirish (tegishli mahsulotni taklif qilish), balki bu jarayonni unga imkon qadar oson, qulay va jozibador qilish lozim. Savdo xizmatining mahsulot sifatidagi bu xususiyati marketing kompleksining shakllanishiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi.

Savdo xizmati ko‘rsatish bir vaqtning o‘zida chakana mahsulot hamdir. U iste’molchilarning ehtiyojlariga imkon qadar yaqin bo‘lgan mahsulot assortimentini shakllantirish, haridorni assortiment bilan tanishtirish, kerakli narsalarni tanlash va sotib olishga ko‘maklashish va boshqa qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatish kabi faoliyatni o‘z ichiga oladi.
Narx nafaqat do‘kondagi narxlash tizimi va undagi narx darajasini, balki iste’molchilarning narx bo‘lmagan harajatlarini (sayohat vaqti, navbatlar, hissiy harajatlar va boshqalar) o‘z ichiga oladi.
Tovarlarni tarqatish do‘konning joylashuvi va maqsadli auditoriyasiga, savdo assortimentiga va boshqalarga qarab sotish shakllari va usullarini tanlashni o‘z ichiga oladi.
Rag‘batlantirish ma’lum bir mahsulotning savdo nuqtasida mavjudligi to‘g‘risida do‘kon ichidagi reklamani, do‘konning o‘zini reklama qilishni, shuningdek sotishni rag‘batlantirishni o‘z ichiga oladi.
Savdo xodimlari treyd-marketing kompleksining qo‘shimcha elementlaridan biri hisoblanadi. Bu yerda nafaqat xodimning tashqi ko‘rinishi, uning malakasi va iste’molchi psixologiyasini bilishi, balki xatti-harakati ham muhimdir. Xavotirlangan va norozi xodim haridorga samimiy yordam bera olmaydi.
Moddiy muhit yoki savdo maydonchasidagi servis muhiti, uning nomoddiyligi va sifatining o‘zgaruvchanligi tufayli, savdo xizmatini sotib olish jarayoni uchun shart-sharoitlarni nazarda tutadi (musiqa mavjudligi, ma’lum yorug‘lik va boshqalar). Bular o‘z navbatida mijozning qoniqishiga, uning kayfiyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Biroq, treyd-marketing kompleksini shakllantirishda mualliflar tomonidan boshqacha yondashuvlar ham mavjud. Ulardan biri R. Lauterborn tomonidan taklif qilingan, alohida faoliyat turi sifatida treyd-marketingning asosiy maqsadi va vazifasi potensial haridorning ehtiyojlarini qondirish va shuning uchun har qanday kompaniyaning maqsadli bozorga maxsus taklifi iste’molchi nuqtai nazaridan yanada samaraliroq ko‘rib chiqishga qaratilgan 4R dan an’anaviy marketing vositalarini 4S ga aylantirilishi sifatida ko‘rib chiqishimiz mumkin (1.3-rasm).