1-Mavzu: Turizmning rivojlanish mezon va ko’rsatkichlari Reja: Milliy turizm rivojlanishi qanday o’lchanadi? Turistik statistika

2. Turistik statistika
O‘tgan asrning ikkinchi yarmidan e’tiboran butun dunyoda turizmning tez
rivojlanishi bu sohaning milliy, mintaqaviy va global iqtisodiyotning o‘sishiga
ta’sirini baholashga urinishlar ham kuchaydi. Turizmning an’anaviy o‘lchovlari
mamlakatlar o‘rtasidagi integratsion jarayonlarning kuchayishi, proteksionistik
to’siqlarning esa zaiflashuvi sharoitida hayotdan ortda qola boshladi. Ishchi
o‘rinlarini yaratishda, investitsiyalar va valyuta jalb qilishda, qolaversa,
mamlakatdagi siyosiy barqarorlikni ta’minlashda turizmning rolini borgan sari
aniqroq his qilina boshladi.
Xalqaro turizmga oid birinchi ta’rif 1937 yili Millatlar Ligasi Kengashi
tomonidan berildi va statistik maqsadlarda foydalanish uchun "xalqaro turizm"
atamasi tavsiya etildi. BTTning Statistika komissiyasi 1953 yilda "xalqaro
tashrifchi" tushunchasini kiritdi.
1963 yilda Rimda o‘tkazilgan xalqaro sayohatlar va turizm bo’yicha
konferensiya "tashrifchi". "Turist", "ekskursant" atamalaridan foydalanishni taklif
qildi. Bu terminlar 1967 yilda BMT ekspertlari tomonidan o‘rganilib, 1968 yilda
BMT Statistika komissiyasi tomonidan ma’qullandi.
1991 yilda Ottavada (Kanada) sayohatlar va Turizm statistikasi bo‘yicha
navbatdagi Xalqaro konferensiyada BMT Statistika komissiyasi 19-sessiyasida
(1976 yil iyul) ishlab chiqilgan va ma’qullangan statistik ko‘rsatkichlar
umumlashtirildi. 
Turizmda hisob-kitoblar bo‘yicha o‘z tavsiyalarini BMTning savdo va
rivojlanish konferensiyasi (YuNKTAD), Rasmiy turizm tashkilotlarining xalqaro
ittifoqi (QUOTO), BMT, Xakaro Valyuta Fondi va Butunjahon turizm tashkilotlari
ham kiritishdi. Global xalqaro tashkilotlardan tashqari mintaqaviy va millatlararo
tashkilotlari ham bu sohadagi statistikaga o‘z takliflarini kiritgan. Ular jumlasiga
Iqtisodiy Hamkorlik va Rivojlanish Tashkiloti (OESR), Yevropa Hamjamiyati
Statistika byurosi (Evrostat). Osiyo va Tinch okeani mamlakatlari turistlik

---

assotsiatsiyasi (PATA) va Turizm bo‘yicha Karib tashkiloti (KOT) MDX
ishtirokchi mamlakatlar boshqalarni kiritish mumkin.
Nima uchun turizmning puxta ishlab chiqilgan statistikasi zarur?
Chunki, maxsus turistik ma’lumotlarga ehtiyoj nafaqat barcha mamlakatlar
milliy ma’muriyati uchun, balki turli manfaatdor guruhlar, masalan, transport,
mehmonxona xo‘jaligi, dam olish va ko’ngil ochish korxonalari kabi tarmoq
uyushmalari, mahalliy hokimiyat organlari va ilmiy muassasalar uchun ham zarur.
Ayniqsa bozor tahlili, marketing samaradorligi, tarmoq investitsiyalari, inson
resurslari rivoji, iqtisodiy siyosat uchun turizm bo‘yicha iqtisodiy
ko‘rsatkichlarning ahamiyati katta. 
Shuningdek, sayohatchi va dam oluvchilar boradigan joylar, marshrutlarga
kirish va chiqish turistik oqimni o‘lchashga extiyoj mavjud. 
O’zbekiston Respublikasida ham turizm sohasida aniq va puxta statistik
tizim ishlab chiqilishi zarur. Bu sohaning rivojlanishi to’g’risida ma’lumotlarning
yetishmasligi va noaniqligi ham shundan. Turizm statistikasidagi kamchiliklarga
barham berish bir vaqtning o‘zida milliy turistik ma’muriyat va tijorat
operatsiyalari hisoblanadigan O‘zbekiston Respublikasi Turizm va sport vazirligi
uchun, shu bilan birga statistik organlari va xususiy sektor uchun ham o‘ta
ahamiyatlidir.