1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

6.4. Axborot kaskadlarining iste'molchi xatti-harakatlariga ta'siri 
 
Iste'molchining o'zaro ta'siri sohasida Internetning rivojlanishi bilan og'zaki 
radio (sarafan radio), podaning xatti-harakati, axborot kaskadlari kabi hodisalarni 
shakllantirish tendentsiyalari kuchaymoqda va tarmoq tashqi ta'siri kengaymoqda. 
Og'zaki radio (sarafan radiosi) har doim iste'molchilarning xarid qilish qarorlarida 
muhim rol o'ynagan va eng ta'sirli axborot resurslaridan biri hisoblanadi. Biroq, 
uning samaradorligi ijtimoiy aloqalar doirasi bilan cheklangan va vaqt o'tishi bilan 
va sub’yektlarning bir-biridan o'sib borayotgan masofasi tufayli pasayish 
tendentsiyasiga ega. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va onlayn elektron 
ijtimoiy tarmoqlarning rivojlanishi bilan axborot butun tarmoq hamjamiyatiga va 
yuqori tezlikda namayon bo'ladi. Onlayn radio iste'molchi qarorlarini qabul qilishda 
tobora muhim rol o'ynay boshladi. 
Tadqiqotchilar ma'lumot almashish savdo hajmining oshishiga olib kelishini 
aniqladilar, bu esa axborot almashinuvini yanada faollashtiradi, ya'ni bu jarayonlar 
bir-birini mustahkamlaydi. Shunday qilib, tarmoq tashqi ta'siri ijtimoiy, iqtisodiy va 
tijorat ta'siriga ega. Ijtimoiy tarmoqlar va multimedia saytlarining jadal o'sishi 
iste'molchilarning xatti-harakatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Agar dastlabki 

---

bosqichda ular asosan yoshlar tomonidan ishlatilgan bo'lsa, zamonaviy sharoitda 
ommaviy iste'molchilar uchun ularsiz amal qilish qiyin bo`lib qoldi. Ijtimoiy 
tarmoqlar milliy va mintaqaviy chegaralardan tashqariga chiqadigan global hodisaga 
aylanmoqda. 
Axborot texnologiyalari podaning xatti-harakatlarini kuchaytirishi va 
yaxshilashi mumkin. Poda xulq-atvori fenomeni shuni anglatadiki, iste'molchining 
tanlovi to'g'risida qaror qabul qilish jarayoniga boshqa shaxslarning qarorlari sezilarli 
darajada ta'sir qiladi. Paydo bo`lish sabablari qaror qabul qilishda ma'lumot 
assimetriyasi bilan ham, ma'lum bir guruhga a'zolikning jozibadorligi (yoki 
majburiyat, masalan, bitta oilada), avtoritar rahbarning fikriga odatda 
tinglananishligi mavjudligi bilan bog'liq. Poda xulq-atvorining namoyon bo'lishining 
eng namayon shakllari axborot kaskadlari xisoblanadi. 
Axborot kaskadlari nazariyasiga ko'ra, o'tmishdoshlarning harakatlarini 
o'rgangandan so'ng, shaxsning optimal xatti-harakati o'z ixtiyoridagi ma'lumotlarni 
hisobga olmasdan, boshqa birovning xatti-harakatlarini nusxalashdir.