1-модуль. Мустақилликка эришиш арафасида Ўзбекистондаги ижтимоий-сиёсий

62. МУСТАҚИЛ ДАВЛАТ– (арабча –“қарам эмас”, эркин).
63. НОДАВЛАТ – жисмоний ёки юридик шахслар томонидан ихтиёрий
равишда тузилган, ўз фаолияти давомида фақат фойда олишни ўз олдига асосий
ақсад қилиб қўймаган ва олинган фойдани унинг иштирокчилар (аъзолари) ўртасида
тақсимламайдиган ўзини ўзи бошқарадиган ташкилот.
64. НОДАВЛАТ-НОТИЖОРАТ – нодавлат-нотижорат ташкилоти - жисмоний
ваюридик шахслар томонидан ихтиёрийлик асосида тузилади.
65. нодемократик принципларига асосланган, ягонамулк, мафкура
ҳукумрон бўлган,маъмурийбуйруқбозлик ва тоталитар режимустун бўлган давлат
кўринишидир.
66. НОМАРКАЗЛАШТИРИШ - Марказий давлат ҳокимияти
айримваколатларини маҳаллий давлат ҳокимиятига ваўзини – ўзи бошқариш
институтига босқичма-босқич ўтиб боришидир.
67. ОМБУДСМАН - Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг
Инсонҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман) мансабдор шахс бўлиб, унга давлат
органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва мансабдор шахслар томонидан
инсон ҳуқуқлари ҳамда эркинликлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилиши
устидан парламент назоратини таъминлаш ваколатлари берилган.
68. ОШКОРАЛИК -демократиянинг зарур шартибўлиб,
жамоатчиликнинг муассасалар, ташкилотлар вамансабдор шахслар фаолиятига оид
барчамаълумот ва хабарларни билиш ҳуқуқи ҳамдатегишли ахборотларни муҳокама
ва назорат этиш учун рўй-рост эълон қилишдир.
69. ПАЛАТАЛАРНИНГ ҚЎШМА МАЖЛИСИ –икки палатали тузилмага
эга бўлган парламентлариш шаклларидан бири. Қатор мамлакатларда парламентнинг
қўшма мажлиси парламент ваколатига кирадиган энг муҳим масалаларни:уруш
ҳолати ёки сафарбарликни эълон қилиш,давлат бюджетини тасдиқлаш, республика
Президентини сайлаш ва шу кабиларни ҳалқилиш мақсадида, бошқаларида эса фақат
давлатбошлиғи мактубини тинглаш ва бошқа тантанали ҳолатлар ўтказилади.
70. ПАРАДИГМА – намуна, ўрнак маъносини англатади.
71. ПАРЛАМЕНТ (депутатлар) ФРАКЦИЯСИ –икки палатали тузилмага
эга бўлган парламентлариш шаклларидан бири. Қатор мамлакатларда парламентнинг
қўшма мажлиси парламент ваколатига кирадиган энг муҳим масалаларни: уруш
ҳолатики сафарбарликни эълон қилиш,давлат бюджетини тасдиқлаш, республика
Президентини сайлаш ва шу кабиларни ҳалқилиш мақсадида, бошқаларида эса фақат
давлат бошлиғи мактубини тинглаш ва бошқа тантанали ҳолатлар ўтказилади.
72. ПАРЛАМЕНТ (ингл. парламент, франс. раг1эг — гапирмоқ) —
демократик давлатларда олий вакиллик ва қонунчилик органининг номи.
73. ПАРЛАМЕНТ СЎРОВИ – парламентар давлатларда ҳукумат
фаолияти устидан парламент назоратининг шаклларидан бири. Парламент саволларини
депутатлар оғзаки ва ёзма беришлари мумкин. Парламент регламенти Парламент
саволлари берилиши мумкин бўлган қоидаларни, уларни киритиш тартибини, Шунинг дек,
ҳукумат ёки алоҳида вазир жавобни тақдим этиши лозим бўлган муддатни
белгилайди. Умумий қоидага кўра, Парламент саволига жавоб Парламент саволи
қандай шаклда (оғзаки ёки ёзма) берилган бўлса, шундай шаклда қайтарилади.
Парламент сўровига жавобни давлат ҳокимияти бошқарув органларинг мансабдор
шахслари Қонунчилик палатаси мажлисларида берадилар.
74. ПАРЛАМЕНТ НАЗОРАТИ – давлат назорати шаклларидан бири.
Асосан умуман сиёсий, баъзи ҳолда маъмурий тусда бўлади. Парламентар
давлатларда ва Президентлик республикаларида ҳукумат фаолияти устидан Парламент
назорати алоҳида аҳамият касб этади. Бундай назоратнинг асосий метод ва шакли
ишонч тўғрисидаги масала, танбеҳ резолюсияси, интерпеллясия, ҳукуматга
оғзаки ва ёзма саволлар (парламент саволлари) парламент текширишидир.
75. ПАРЛАМЕНТНИ ТАРҚАТИБ ЮБОРИШ –парламентар
давлатларда, Шунинг дек, аралаштурдаги республикаларда давлат ҳокимиятиниамалга
ошириш конституциявий механизминингасосий элементларидан бири.
Парламентнитарқатиб юбориш (муддатидан олдин парламентга сайловларни эълон
қилиш) ҳуқуқи давлат бошлиғига тегишли (гарчи бундан у, қоидага кўра фақат
ҳукумат ―илтимосига биноан фойдалансада) ҳамда у ҳукуматнинг парламент
олдидаги жавобгарлиги тартиботига (институтига) қарши қўйиладиган тартиб ҳисобланади.
76. РАҚОБАТБАРДОШЛИК – товар ишлаб чиқарувчиларнинг
минимал рентАбелликни таъминловчи нархда ташқи бозорда сотиш учун ишлаб
чиқаришга бўлган қобилияти.Инновация – Инвестициялар янги ёки
такомаллаштирилган товарларни( ишларни, хизматларни), ишлаб чиқариш жараёнини,
тадбиркорлик фаолиятини юритишда янги маркетинг услубини ёки ташкилий услубни
ишлаб чиқиш ва ўзлаштиришга киритиладиган инвеститсялар киради.
77. РЕАЛ ДАРОМАДЛАР – нарх даражаси ўзгаришини ҳисобга олиб,
аҳолининг ихтиёрида бўлган даромадга сотиб олиш мумкин бўлган товар ва
хизматлар миқдори.
78. РЕНЕССАНС – (французча “ренаитре” – қайта юзага келмоқ,
янгидан туғилмоқ) – Марказий Осиё, Эрон, Хитой (ИХ –ХИИ ва ХВ асрлар),
Ғарбий Эвропада юз берган алоҳида маданий ва фалсафий тараққиёт даври.
“Ренессанс” атамаси дастлаб Италиядаги маданий -маънавий юксалиш (ХИВ-ХВИ
асрлар)га нисбатан қўлланилган, уни ўртаасрчилик турғунлигидан янги даврга ўтиш
босқичи дебҳисоблаганлар.
79. СЕНАТ – сенат бу олий вакиллик органи.
80. СИЁСАТ – юнонча сўз бўлиб, мазмуни давлат ёки жамоат
ишларини, катта ижтимоий гуруҳлар, миллатлар, давлатларнинг ички ва ташқи
муносабатлар соҳасидаги фаолиятини англатади.
81. СУДЯ – ҳуқуқий низоларни қонуний ҳал қилувчи ваколатли давлат
хизматчиси.
82. СУВЕРЕНИТЕТ – (французча сўз бўлиб, олий ҳокимият маъносини
англатади) ҳокимиятнинг устунлиги ва мустақиллиги. Конституциявий ҳуқуқ фанида
126
давлат суверенитети, миллат суверенитети, халқ суверенитети тушунчалари ишлатилади.
83. ТАЪЛИМ – шахснинг маърифий ва тарбиявий даражасини ортириш орқали
унинг ривожланишини таъминлаш мақсадида ўргатувчи билан ўрганувчилар ўзаро
биргаликда амалга оширадиган дидактик чора – тадбирлар тизими.
84. ТАРАҚҚИЁТ – нарса ва ҳодисаларнинг ортга қайтмас йўналишга
эга бўлган қонуний ўзгариши. Тараққиёт борлиқнинг энг умумий хоссаларидан
бири бўлиб, у нарсанинг янги сифат ҳолатига ўтишида таркиби ва тузилишининг
хоссалари, алоқа ва муносабатларнинг ўзгариши каби ҳолатларда ўз ифодасини топади.
Ҳар қандай тараққиёт реал вақтда содир бўлади ва унинг орқага қайтмас
йўналишга эга ўзгариш эканини намоён қилади.
85. ТАРИХ ФАНИ – инсониятнинг бутун ўтмиши давомида жамият
ҳаётида содир бўлган воқеа-ҳодисалар, жараёнларни яхлит бир тарзда ўрганадиган
фан. Тарих фани ўтмишда содир бўлган жараён ва ҳодисалар орасидаги ўзаро
боғлиқлик,уларнинг илдизи, тарихни ҳаракатлантирадиган сабаблар, унинг мантиғи ва
маъносини кўриш имконини беради.