1. Odamanatomiya fanini vazifalari, o`rganish usullari va rivojlanish tarixi

Ayollaming tashqi tanosil a’zolariga ayollar jinsiy sohasi va klitor kiradi.

Ayollaming jinsiy sohasiga (pudendum feminina) qov do'mbog'i, katta

va kichik jinsiy lablar hamda qin dahlizi kiradi.

Qov do'mbog'i (mons pubis) qorin sohasidan qov egati, sondan esa

chanoq-son egati bilan ajrab turadi. U tuklar bilan qoplangan va teri osti

yog' kletchatkasi yaxshi rivojlangan bo'ladi.

Yangi tug'ilgan qiz bolada qov do'mbog'i uchburchak shaklidagi do'ng

bo'lib, qorin osti sohasidan egat bilan ajragan bo'ladi.

Katta jinsiy lablar (labium majus pudendi) juft yumaloq teri burma

shaklida bo'lib, uning uzunligi 7—8 sm, kengligi 2—3 sm bo'ladi. Ular

jinsiy tirqishni (rima pudendi) yon tomondan chegaralab turadi. Katta jinsiy

lablar old tomondan lablaming keng oldingi bitishmasini (commisura

labiomm anterior), orqa tomondan orqa bitishmani (commisura labiorum

posterior) hosil qilib birikadi. Katta lablaming ichki yuzasi pushti rangda

bo'lib, bir-biriga qaragan. Katta jinsiy lablar terisining pigmenti ko'p bo'lib,

ko'plab yog' va ter bezlari bo'ladi.

Yangi tug'ilgan qiz bolaning katta jinsiy lablarining orqa qismi yaxshi

rivojlangan bo'lib, kichik lablami butunlay berkitmaydi. Qiz bola hayotining

birinchi yili oxirida katta jinsiy lablar kichigini ustidan berkitib turadi. Ular

tarang bolgani uchun jinsiy yorig' yopiq bo'ladi.

Kichik jinsiy lablar (labium minus pudendi) juft, yupqa bo'ylama teri

burma shaklida bo'lib, ular katta lablar ichida joylashib, qin dahlizini chegaralab

turadi. Kichik jinsiy lablar tarkibida elastik va mushak tolalari ko'p bo'lgan

biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan. Kichik jinsiy lablar terisida yog' bezlari

bo'lib, ulaming orqa uchlari o'zaro birikib, ko'ndalang burma — jinsiy lablar

yuganchasini (frenulum labiorum) hosil qilib, qin dahlizi chuqurchasini

(fossa vestibuli vaginae) o'rab turadi. Kichik jinsiy lablaming yuqori uchlari ikki burmaga (oyoqchaga) bo'linib, klitoiga qarab yo'naladi. Lateral oyoqchalar

klitomi yon tomonidan aylanib o'tadi va uni ustida o'zaro birikib — preputum

clitoridis ni hosil qiladi. Medial oyoqchalar klitor ostida birikib, klitor

yuganchasini (frenulum clitoridis) hosil qiladi.

Yangi tug'ilgan qiz bolaning kichik jinsiy lablari jinsiy yorig'dan chiqib

turadi. Bezlari kam va yaxshi takomillashmagan bo'ladi. Qiz bola hayotining

3—4 yilida kichik jinsiy lablar rivojlana boshlaydi.

Qin dahlizi (vestibulum vaginae) qayiqsimon chuqurlik, yon tomondan

kichik jinsiy lablar, pastdan qin dahlizi chuqurchasi, yuqoridan klitor

bilan chegaralanadi. Uning tubida qin teshigi, siydik chiqarish kanalining

tashqi teshigi, katta va kichik dahliz bezlarining naychalari ochiladi.

Yangi tug'ilgan qiz bola qin dahlizining siydik chiqaruv kanali joylashgan

oldingi qismi chuqur bo'ladi. Uning oldingi 2/3 qismi kichik jinsiy lablar,

orqa 1/3 qismi esa katta jinsiy lablar bilan chegaralanadi.

Dahlizning katta bezi (Bartolin bezi) (glandulae vestibularis major)

juft, ovalsimon bo'lib, kattaligi no'xatdek alveolar naysimon bez bo'ladi.

Ular kichik jinsiy lablar asosida joylashib, naychasi kichik jinsiy lablar

asosiga ochiladi. Bez qinning kirish qismini namlab turuvchi shilliq suyuqlik

ishlab chiqaradi.

Dahlizning kichik bezlari (glandulae vestibularis minores) qin

dahlizi devorida joylashib, naychalari shu yerga ochiladi.

Dahlizning katta va kichik bezlari qiz bola hayotining 3—4-yillda rivojlana

boshlaydi.

Dahliz so'g'oni (bulbus vestibuli) biriktiruvchi to'qima va silliq mushak

dastalari bilan o'ralgan vena chigallaridan iborat. U taqasimon shaklda klitor

bilan siydik chiqarish kanalining tashqi teshigi o'rtasida joylashgan. Tashqi

tomondan uni so'g'on-g'ovak tana mushagi tolalari yopib turadi.

Klitor (clitoridis) erlik olati g'ovak tanasiga o'xshagan juft g'ovak tanadan

(corpus cavernosum clitoridis) iborat. Uning silindrsimon oyoqchalari (crus

clitoridis) qov suyagi pastki shoxi suyak pardasidan boshlanadi va simfizning

pastki qismi ostida o'zaro birikib klitor tanasini (corpus clitoridis) hosil

qiladi. Klitor tanasining uzunligi 2,5-3,5 sm bo'ladi. U tashqi tomondan

oqliq parda (tunica albuginea corporum cavernosorum) bilan o'ralib, klitor

boshi (glans clitoridis) bo'lib tugaydi.

G'ovakli tanalar o'zaro to'siq (septum corporum cavernosum) bilan

ajralgan. Klitoming g'ovakli tanasi xuddi erlik olati g'ovakli tanasiga o'xshash

mayda katakchalari bo'lgan g'ovakli to'qimadan iborat. Klitor yuqoridan

klitor kertmagi (preputium clitoridis) bilan chegaralansa, pastda klitor

yuganchasi (frenulum clitoridis) bo'ladi. Klitoming boshidan tashqari qismi

fassiya (facia eclitoridis) bilan o'ralib, klitomi osiltirib turuvchi boylam

(lig. suspensorium clitoridis) vositasida mustahkamlanib turadi.

Yangi tug'ilgan qiz bolada klitor nisbatan uzun, uning kertmagi va

yuganchasi yaxshi rivojlangan bo'ladi. Qizlaming tashqi tanosil a’zolari

balog'at davrida tez o'sadi.