1. Oqıw materialları

Logikada til túsinigi. Til belgiler sisteması sıpatında
Logika oylawdıń formaların úyrenetuġın ilim, al oylaw bolsa til menen tıġız baylanıslı. Sol sebepli logikanı til haqqındaġı ilim dep te atawġa boladı.
Til logikalıq analizlew tiykarında belgiler sisteması sıpatında alıp qaraladı. Belgi degenimiz biliw processinde yamasa óz-ara qatnasıqta qanday da bir ob`ekttiń wákili (predstavitel`) sıpatında qollanılatuġın materiallıq ob`ekt bolıp tabıladı.
Ulıwma belgilerdiń úsh tipin bólip kórsetiwge boladı.
Birinshisi, belgi-indeks. Belginiń ózi belgilep turġan ob`ektleri menen sebepli nátiyjeli túrindegi baylanıstı kórsetedi. Mısalı, túin ottıń barlıġınan, adamdaġı ıssılıqtıń joqarı bolıwı onıń awırġanlıġınan derek beredi.
Ekinshisi, belgi-obraz. Olar ózleri belgilep turġan ob`ektleri haqqında maġlıwmat beredi. Sebebi bul belgi ob`ektler menen uqsaslıq qatnasta boladı. Mısalı, kartina, sızılma, karta.
Úshinshisi, belgi-simvol. Olar ózleri belgilep turġan ob`ektleri menen sebepli-nátiyjeli de baylanıspaġan, olar menen uqsaslıqqa da iye emes. Bunday belgilerdi logika ilimi izertleydi.
Belgiler logikalıq hám predmetlik mánige iye boladı. Olardıń predmetlik mánisin belgi menen (anıqlanatuġın) beriletuġın ob`ekttiń ózi, al mazmunlıq mánisin belgi menen sáwlelenetuġın (beriletuġın) ob`ekttiń sıpatlaması yamasa berilgen ob`ekt haqqındaġı informaciya quraydı. Mısalı, «Nókis - Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtı» degen bayanlamada «Nókis» - predmetlik mánini, al «Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtı» - mazmunlıq mánini ańlatadı.
Abstraktlik oylaw processinde reallıqtı sáwlelendiriwshi oydıń eń áhmiyetli túri retinde túsinikti alıp qarawġa boladı. Sol sebepli abstraktlik oylawdı túsinikli oylaw (ponyatiynoe mıshlenie) dep te ataydı.
Logika páninde túsinik oydıń ózgeshe túri sıpatında izertleniledi (túsiniklerdiń logikalıq formasın anıqlaw, olar arasındaġı qatnasıqlardı belgilew hám t.b. usılları).
Túsiniklerde tek ġana eń áhmiyetli belgilerge tiykarlanġan halda predmetler klası kórsetiledi. Belgi (priznak) degenimizdiń ózi predmetlerdiń bir biri menen uqsaslıqqa yamasa ayırmashılıqqa iye bolıwın kórsetiwshi tiykar. Belgide predmetlerdegi qásiyetlerdiń barlıġı yamasa joqlıġı, predmetler arasındaġı qatnaslardıń barlıġı yamasa joqlıġı kórsetiledi. Túsiniklerde predmetler belgiler sisteması tiykarında ulıwmalastırıladı. Sol sebepli hár qanday predmet kóp túrli belgilerge iye bolıwı múmkin. Olardıń tiykarġı túrlerine jeke, ulıwma, áhmiyetli, áhmiyetli emes, ápiwayı, quramalı, maqul, teris belgiler jatadı. Belgiler tek ġana bir predmetke tán bolsa - jeke belgi, al predmetlerdiń gruppasına tán bolsa - ulıwma belgi, egerde predmetke tán zárúrli belgiler sol predmettiń ishki tábiyatın anıqlasa, onda olar áhmiyetli belgi, al olardıń tiykarın sáwlelendirmese, onda olar áhmiyetli emes belgi bolıp, al logikalıq formalardıń tiplerine qaray ápiwayı hám quramalı, teris hám maqul belgi bolıp bóliniwi múmkin.