1. Oqıw materialları

Filosofiyanıń tárbiyalıq funkciyası haqqında pikir júrgizgende bul máseleniń xalıqaralıq dárejedegi keń hám hár tárepleme talqılanıwı nátiyjelerin esapqa alġan halda sóz júrgiziw orınlı boladı. Búgingi kúnde tek ġana ayırım xalıqlar emes, al bálkim pútkil dún`ya hámjámiyeti ózin-ózi ańlap jetiwge baġdarlanġan filosofiyaġa mútáj bolıp tabıladı. Bunı 2002-jıldan YuNESKO qararı menen pútkil dún`yada hár jılı noyabr ayınıń úshinshi piyshembisinde ótkiziletuġın «Jáhán filosofiya kúnleri» de, házirgi kúnde dún`ya ushın eń áhmiyetli máselelerge itibarın qaratatuġın Jáhán filosofiya Kongressleri de tastıyıqlaydı. Bunday kongress birinshi márte 1900-jılı Franciyada ótkizilgen, 1948-jıldan baslap onı hár bes jılda bir márte ótkiziw dástúrge aynalġan. Atap aytkanda, 1998-jılı Boston qalasında (AQSh) bolıp ótken XX jáhán filosofiya kongresi «Paidea: insaniyattı tárbiyalawda filosofiya» temasına baġıshlanġan bolsa, Túrkiyanıń Anqara qalasında ótkizilgen XXI Jáhán filosofiya kongresinde «Filosofiya jáhán mashqalaları menen júzbe-júz» teması hár tárepleme talqılandı. XXII jáhán filosofiya kongresi birinshi márte Aziya mámleketi bolġan Koreya Respublikasınıń Seul qalasında «Házirgi dáwirde filosofiyanı qayta ańlaw» degen ulıwmalıq tema astında bolıp ótti. Kongresslerdiń temalarınan kórinip turġanınday, filosofiya real turmıs penen ajıralmas baylanıslı hám eń áhmiyetli mashqalalardı ańlap jetiwge xızmet qılıp keldi. Sonday mashqalalardan biri – insandı shaxs sıpatında tárbiyalaw hám kamal taptırıwda filosofiyanıń roli hám áhmiyeti máselesi. Bunıń ushın bolsa, álbette, áyyemgi dáwir oyshıllarının shıġarmalarına jáne bir ret múrajaat etiw talap etiledi.
Áyyemgi oyshıllar hár tárepleme tálim hám tárbiyanı, yaġnıy óz qábiletlari hám imkaniyatların júzege shıġarıwġa qábiletli bolġan fizikalıq hám mánawiy aspektten kámil insandı er jetkiziwdi «paydeyya» (grek. pais – bala) ataması menen ańlatqan. Sol waqıtlarda paydeyya aristokratiyanıń ózine tán belgisi esaplanġan; endilikte filosoflar tálim hám tárbiya mashqalaların jáne birinshi orınġa qoyıp, olardı sheshiwde filosofiyanıń rolin anıqlawġa háreket qılar eken, bul túsinikti jáne eske aldı. Atap aytqanda, Boston kongresindegi tiykarġı bayanatlardıń avtorlarınıń biri francuz filosofı P`er Obenk: «İnsannıń jırtqıshlarsha tábiyatınan máripatlı tábiyatqa ótiw imkaniyatı qay dárejede orın alġan?», degen sorawdı ortaġa taslaydı. Onıń pikirinshe, insannıń jalġız tábiyatı eki mánisli bolıp, tek ġana aġartıwshılıq (paydeyya) adamzattı sózdiń tolıq mánisindegi insanġa aynaldıradı yaki, Platonnıń sózi menen aytqanda, paydeyya onıń kózin ashadı.
Biraq aġartıwshılıqtıń wazıypası kózge kóriw qábiletin beriwde emes, al bálkim oġan durıs qarawdı úyretiwden ibarat bolıp tabıladı. Demak, Platon, Demokrit, Zardwsht hám basqa ataqlı filosoflar pikirine tayanıp, aġartıwshılıq járdeminde, tálim hám tárbiya procesin zorlıqqa qarsı baġdarlaw hám adamzat aqıl-oyın kamal taptırıw arqalı insannıń basqasha tábiyatın jaratıw múmkin. «Paydeyya» túsinigi balanı tarbiyalap kámil insanġa aynaldırıwshı tálim procesine itibardı qaratadı. Áyyemgi grekler «texne» hám «paydeyya» kibi túsiniklerdi parıqlaġan; birinshi atama bilimdi, yaġnıy úyreniw múmkin bolġan nárseni ańlatsa, ekinshi atama bilim beriw deregin emes, al balkim durıs pikir deregin ańlatadı. Bunda paydeyya, Aristotel` sózi menen aytqanda, insandı ózin ózi kamal taptırtıwġa xoshametlewi lazım. Sol sebepli Protagor, Suqrot hám Platonnıń aytqanınday, filosofiyadan sabıq beriwde isendiriw sheberligin emes, al bálkim durıs pikir júrgiziw sheberligin úyretiwge itibar qaratıw áhmiyetli.