1. Oqıw materialları

Stixiyali dialektika. Keyin ala áyyemgi oyshıllar qarama-qarsılıq hám ózgeriwsheńlik oy-pikirlerde ġana emes, al bálkim real bolmısta da orın alġanlıġın bayqaġan. Bul fakttiń túbine jetken alġashqı oyshıllardan biri efeslik Geraklit bolġan. Ol dún`yanı «janlı ot» yaki «eki márte kiriw» múmkin bolmaġan dár`ya aġımı sıpatında elesletken. Háreketsheń dún`yada waqıttıń ótiwi menen hámme nárse óziniń dáslepki forma-kórinisin joġaltadı hám áste-aqırın óziniń qarama-qarsısına ótedi: Ig`al nárse qurġaydı, qurġaq nárse bolsa ızġar tartadı; bir nárse basqa nársege: suwıq ıssıġa, tiri ólikke ótedi. Bul pikirlerde házirgi interpretaciyadaġı dialektikanıń tiykarları jámlengen. Sol sebepli áyyemgi filosoflardıń stixiyali dialektikasın dialektikanıń tariyxıy birinshi forması dep esaplaw ádet túsine kirgen. Stixiyalı dialektika bolmıs hám biliwdiń processler mánisin ańlap jetiwge tiykarlanbaġan ápiwayı dialektika bolıp tabıladı.
Orta ásirlerde metafizika filosofiyadan dialektikanı qısıp shıġarġan. Nátiyjeda dialektika adamlar sanasına diniy dún`yaqarastı sińdiriw hám bekkemlew ushın húkimran klasslar belsendi paydalanġan sofistika hám sxolastikaġa aynalġan.
İdealistlik dialektika. Metafizika elementlerin óz ishine alġan dialektikaġa qaytıw jańa dáwir filosofiyası (Rene Dekart, Benedikt Spinoza, Deni Didro hám b.)da júz bergen. Usıġan qaramastan dialektikanıń eń bir pútin koncepciyasın klassik nemis filosofiyasında Georg Gegel` táriyplegen. Bul koncepciya dialektikanıń ekinshi forması dep ataladı.
Gegel` alġashqı ret dún`yanı tómennen joqarıġa qarap barıwshı ulıwmalıq rawajlanıw procesi sıpatında súwretlegen, rawajlanıw deregi - qarama-qarsılıqlar gúresin kórsetip bergen, dialektikanıń tiykarġı nızamları hám kategoriyaların táriyplegen. Biraq Gegel` dialektikası idealistlik ózgeshelikke iye bolġan. Gegel` idealistlik dialektikasıń úlgisi bolıp ob`ektiv bolmıs emes, bálki onı sáwlelendiriwshi oy xızmet etken. Bul teoriya tereń dialektika ideyaları: geologiyaġa qollanġanda rawajlanıw teoriyası (Ch.Loyel`), Lamarktiń evolyuciyalıq ideyaları, Kant – Laplas kosmologiyalıq ideyaları hám basqalar ilgeri súrilgen tábiyattanıw tiykarlarına qayshı bolġan.