1. Oqıw materialları

Dialektikanıń al`ternativaları. A`dette rawajlanıwdıń dialektikaġa qayshı bolġan yaki oġan uqsamaytuġın koncepciyaları, biliw metodları, dún`yanı mánawiy ózlestiriw usılları, yaġnıy dialektikadan parıq qılıwshı dún`yaqarasqa tiyisli hám metodologiyalıq baġdarlar kózde tutıladı. Dialektikanıń sonday al`ternativalarının biri metafizika, sofistika, eklektika, sinergetika metodları bolıp tabıladı.
Ulıwmalıq óz-ara baylanıs hám rawajlanıwdıń dialektikalıq principleri. Hár qanday koncepciyanıń mazmunın ashıp beriwde onıń principlerin analizlew ásirese mańızlı áhmiyetke iye boladı. Dialektika da bunnan tısqarıda emes. Principler degen ne?
Filosofiyalıq mániste «princip» túsinigi fundamental qaġıyda, birinshi tiykardı, birer-bir koncepciya yaki teoriyanıń eń áhmiyetli tiykarın ańlatadı. Filosofiyalıq teoriya sıpatındaġı dialektikaġa principler bir pútin tús beredi, onıń nızamları hám kategoriyaların izshil sistemaġa saladı. Dialektikanıń házirgi koncepciyalarında biliw, ob`ektivlik, ulıwmalıq baylanıs hám rawajlanıw principleri áhmiyetli rol` oynaydı.
Dialektikalıq baylanıslar. Dún`ya kútá reń-báreń. Hár bir ob`ekt kóp sanlı qásiyetlerge iye bolıp, olar basqa ob`ektler menen óz-ara baylanıs procesinde kórinis tabadı. Basqasha qılıp aytqanda, hár qanday dúzilme basqa dúzilmeler menen baylanısqa kirisiw arqalı kórinis tabadı. Solay etip, hár bir ob`ekt ózge ob`ektler menen nızamlı baylanıs qıladı hám bul ob`ektler menen óz-ara tásirge kirisiw procesinde qatnasadı.
Baylanıs. Filosofiyada baylanıs degende keńislik yaki waqıtta bir-birinen belgili bir qashıqlıqtaġı uzaqlıqta jaslasqan eki yaki bir nesha qubılıs yaki ob`ekttiń óz-ara baylanıs procesi túsiniledi. Ob`ektler diskretlik, qálipleskenlik hám proporcional ġárezsizlikten ajıralġan jerde baylanıslar bar bolıwı múmkin be? O`z-ózinen kórinip turıptı, qáliplesken, salıstırmalı ġárezsiz nárseler bar bolmaġan jerde baylanıs orın alıwın kóz aldına keltiriw de múmkin emes. Sol sebepli ulıwmalıq baylanıs kategoriyası «nárse», «úzliksizlik», «sheksizlik», «tawsılmaslıq» túsinikleri menen sıpatlanadı. Házirgi ilimiy bilimge tayanıwshı bolmıstıń filosofiyalıq interpretaciyası álemniń universal bir pútinligini, dún`yanıń birligin ashıp beredi. Dialektika kategoriyaları bolmıstıń universal baylanısların biliw forması esaplanadı.
Baylanıslardıń universallıġı olardıń tipleri hám túrleriniń reń-báreńliginde kórinis tabadı. Baylanıslardı klassifikaciyalaw túrli tiykarlarġa kóre ámelge asırıladı. Atap aytqanda, bir tárepleme hám óz-ara baylanıslar, tuwrı hám keri baylanıslar, tikkeley hám qıya baylanıslar, ishki hám sırtqı baylanıslar parıqlanadı. Kólem aspektinen baylanıslar ulıwmalıq, ayrıqsha hám jeke bolıwı múmkin. Mazmun aspektinen genetikalıq, funkcional, strukturalıq, energetikalıq, materiallıq, informaciyalıq hám basqa baylanıslar parıqlanadı. Baylanıslardıń pútkil reń-báreńligi ilimnin qandayda bir tarmaġı sheńberinde izertleniwi múmkin emes. Olardıń belgili bir túrleri arnawlı pánlerdiń predmeti esaplanadı. Dialektika bolmıstıń barlıq processlerine tán bolġan ulıwmalıq, áhmiyetli, universal baylanıslardı úyrenedi. İlim bolmıstıń universal nızamların quraytuġın ishki, zárúriy, áhmiyetli, túraqlı, tákirarlanıwshı baylanıslarġa ayrıqsha itibar beredi. ulıwmalıq baylanıslar dialektika kategoriyalarında ashıp beredi