1. Oqıw materialları

Filosofiyalıq antropologiya iliminiń mánis-mazmunı. Insan haqqındaġı bilimlerdi birlestiriw lazımlıġı tuwralı SHelerden aldınıraq ta sóz júrgizilgen edi. XIX ásir ortalarına kelip, insannıń kútá quramalı struktura ekenligi, onı tek filosofiya yaki basqa birer-bir belgili ilim metodları menen tolıq ańlap jetiw múmkin emesligi, yaġnıy insan jámlengen halda anıq bilim predmeti bola almaslıġı anıq-ráwshan bolıp qaldı. Sonday-aq, ayırım tábiyiy ilimler, hár biri óz tarawında, waqıt ótiwi menen ulıwmalıq juwmaqlarġa keliwdi talap etiwshi salmaqlı material topladı.
Bunday ulıwmalastırıwġa zárúrlik Darvinniń evolyuciyalıq teoriyası payda bolıwı menen ásirese bórtip kórine basladı. Bul teoriya insanġa tiyisli tábiyiy-ilimiy izertlewlerge kúshli túrtki berdi, sonday-aq materialistlik filosofiyalıq koncepciyalar rawajlanıwı ushın qosımsha tiykar asos bolıp xızmet qıldı.
Bul jantasıw tárepdarları insan kóp ólshemli hám udayı ózgeriwshi janzat ekenliginen kelip shıġadı. Onıń mańızlı ózgeshelikleri mıń jıllar dawamında ózgerisisz qalıp atırġan bolsa da, olar insannıń mánis-mazmunın tolıq kórsete almaydı. Bul jantasıw tárepdarları insan óz aldına jańadan jańa jumbaqlar qoyıp atırġan, sırtqı dún`yanı, óziniń ondaġı ornın anıqlawġa háreket qılıp atırġan, qorshaġan ortalıqtı úyreniw arqalı onı óz ıqtıyarına kóre ózgertetuġın belsendi tiykar sıpatında ámel qılatuġın mikrokosm esaplanıwına da itibardı qaratpaqta.
Basqasha aytqanda, insan dóretiwshi hám áyne waqıtta mádeniyat ónimi, ózin qalġan janlı dún`yadan parıqlaw imkaniyatın beriwshi mánawiyat deregi bolıp tabıladı.
Filosofiyalıq antropologiya tárepdarları insannıń usı interpretaciyasınan kelip shıġıp, bul ilim izshil ilimiy kóz-qaraslardı ilgeri súriwge dawager bola almaslıġın hám ayırım ilimler: psixologiya, sociologiya, biologiya hám basqa sociallıq ilimlerdiń túrli jantasıwları hám juwmaqların sintezlewshi insan haqqındaġı bilimler sistemasın jaratıwġa qaratılıwı lazımlıġın kórsetpekte. Olardıń pikirinshe, bul ilim óz predmeti sıpatında insan bolmısın belgileydi, onıń mánis-mazmunın hám ózine tán ózgesheliklerini analizlep, usılayınsha insannıń ózin de, onı qorshaġan dún`yanı da filosofiya kóz-qarasınan ańlap jetiwge háreket qıladı. «Antropologiya yaki anıġıraq aytqanda – antropologiyalıq sana tek ġana ontologiya hám kosmologiyaġa emes, al gnoseologiya hám biliw filosofiyasına, hár qanday filosofiya hám hár qanday biliwge negiz jaratadı»³⁸.
XX ásirdiń 60-70-jıllarında filosofiyalıq antropologiya sonday bir ideyalıq háreketke aylandı, onıń sheńberinde alımlar insannıń házirgi halatın teoriyalıq aspektten ańlap jetiw hám interpretaciyalaw, onıń tábiyatına bolġan jańasha jantasıwdı ilgeri súriwge háreket qıldı. Bul dáwirde júz bergen ilim-texnika progresi hám insannıń óz ilimiy hám ámeliy iskerligi nátiyjeleri ushın juwapkershilik tuyġısınıń kúsheyiwi filosofiyalıq antropologiyanıń rawajlanıwına qosımsha túrtki berdi. Solay etip, ol endi insan haqqındaġı bilimlerdiń ulıwmalıraq kompleksi - ulıwma antropologiyanıń quram bólegine aynaldı. Bul ilim hár qıylı táliymatlar, koncepciyalar hám baġdarlardı óz ishine aladı, olardıń arasında filosofiyalıq baġdardan tısqarı biologiyalıq, teologiyalıq (diniy), sociologiyalıq, psixologiyalıq, mádeniy (etnografiyalıq), strukturalistlik, pedagogikalıq hám basqa baġdarlardı atap ótiw múmkin.
Olardıń hár biri, filosofiyalıq baġdardan parıqlı túrde, insannıń belgili bir bir tárepin ashıp beredi. Mısalı, biologiyalıq antropologiya anatomiya, fiziologiya, rasa haqqındaġı táliymat hám usı kibilerge tayanıp, insannıń qalġan barlıq tiri janzatlardan parqın onıń fizikalıq dúzilisi kóz-qarasınan anıqlaydı. Teologiyalıq antropologiya insan haqqındaġı tiyisli túsiniklerdi onı Qudaydıń jaratqanlıġı kóz-qarasınan qáliplestiredi. Filosofiyalıq antropologiya bolsa pútkilley basqa wazıypanı sheshedi - ol jaġdayġa bir pútin jantasadı hám ilimlerara ózgeshelikke iye bolġan juwmaqlar shıġaradı.
Filosofiyalıq bilimning tarkibiy bólegi sıpatında filosofiyalıq antropologiya sociallıq filosofiya, axloq, sociologiya hám psixologiya bilan uzviy boġliq bolıp, olar menen birgalikda insan haqqındaġı ilimler majmuini tashkil etadi.