1. Oqıw materialları

Ómir mazmunı hám insannıń wazıypası. Insan ómiriniń tez ótetuġınlıġın yadta tutıwı, onıń shamın baqlawı, adamzat ómiriniń biybahalıġı haqqında oylawı, ólim haq ekenligin umıtpaslıġı lazımlıgı tuwralı pikirlerge biz filosofiya iliminiń qáliplesiw procesiniń alġashqı basqıshında-aq Batıs filosofiyalıq dástúrlerinde de, SHıġıs filosofiyasında da dus keliwimiz múmkin. Sonnan berli ótken eki yarım mıń jıldan kóbirek waqıt dawamında bul bboyınsha derlik hesh qanday ózgeris júz bergeni joq, óytkeni, áwelgidey, adamzattıń ómir jolı tuwılıw hám óliw sáneleri menen shegaralanadı. Sonday-aq, birinshi sáne udayına belgili - bir, anıq bolsa, ekinshi sáne insan ómiriniń aqırġı sekundlarına shekem belgisiz bolıp qaladı.
Áyne usı sebepli ómirdiń mazmunı mashqalası hár bir insan qarsısında erte me - kesh pe kóldeneń qoyıladı hám ol ózine anıq hám úzil-kesil juwap tabıw múmkin bolmaġan sorawlardı. «Bul dún`yada ne ushın jasap atırman?» dep soraydı ózinen insan hám eger bul sorawġa ózi juwap bermese, óz ómirine belgili bir mazmun baġıshlamasa, bul isti onıń ornına hesh kim hám hesh qashan orınlamaslıġın waqıt ótiwi menen ańlay baslaydı. Máńgilik qarsısında, ólim qarsısında hár kim aqır-aqıbetinde ózi menen ózi jeke qaladı.
Álbette, jámiyette insan ózin bul dárejede jalġız sezbeydi, biraq, ekzistencialistlardiń pikirine kóre, bul jaġday qashan insan basqalardıń da óz ómiri bar ekenligi hám olar da óz ómiriniń mazmunı hám óziniń wazıypası haqqındaġı shaxsiy mashqalaların ġárezsiz sheshiw zárúrligi qarsısında turġanın ańlap jetkenge shekem dawam etedi. Bunnan ekzistencializm filosofiyasında jılġızlıq mashqalası kelip shıġadı. Haslında, bul mashqala filosofiyalıq antropologiyada da insan bolmısı analizindegi baslı mashqalalardan biri esaplanadı.
Ómirdi tárk etiw basqıshları. Biologiyalıq janzat sıpatında hár bir insan ólimge múptala. Bunı áyyemgi oyshıllar da jaqsı túsingen. Atap aytqanda, óz opponentleriniń biriniń: «Otız tiran seni ólimge hukim etti» degen gápine Sokrat: «Olardı bolsa ólimge tábiyat húkim etken» dep juwap bergen. Biraq adamzat sociallıq janzat sıpatında da ólimge muptala boladı.
Házirgi zaman ilimind óliw procesiniń tórt basqıshı parıqlanadı. Bul basqıshlarġa organizmde júz beretuġın hám onıń qartayıwın sıpatlaytugın izge qaytarıp bolmaytuġın biologiyalıq ózgerisler sebep boladı.
Atap aytqanda, 25 jastan baslap hám ásirese 45 jastan keyin insanda hár kúni ol tuwılġan payıtqa shekem «jámlengen» hám basqa hesh qashan jańalanbaytuġın on mıńlap nerv kletkaları (neyronlar) nabıt boladı. Biraq bas miy qabıgında bunday kletkalar sanı 40 milliardqa jetedi hám sol sebepli «qartayıp atırġan normal miy ushın bul salmaqlı aqıbetlerge sebep bolmaydı, óytkeni onda jáne on milliardlap neyronlar normal iskerlik kórsetiwdi dawam etedi»<sup>39</sup>.
Ámelde insannıń ómirdi tárk etiwi ol adamlardan ózin alıp qashıp, jámiyetten uzaqlasıwı menen sıpatlanatuġın sociallıq ólim júz bergeninde baslanadı. Turaqlı túrde giyabentlik zatlardı paydalanıw, shegiwshilik, ishiwshilik, óz ómirinen udayı narazılıq sociallıq ólimdi bildiredi. Sońınan psixologiyalıq ólim júz beredi, bunda insan ómirdiń tawsılġanın hám ólimniń sózsiz ekenligini hám óz ómiri dawamında hesh nársege erise almaġanın ańlaydı. Miydiń óliwi menen bas miy iskerligi pútkilley toqtaydı, organizmniń túrli funkciyaların basqarıw saplastırıladı. Bul process fiziologiyalıq ólim menen tamamlanadı. Bunda insannıń onı tiri organizm sıpatında xarakterlewshi barlıq funkciyaları úzil-kesil toqtaydı. Belgili bir insan óz ómiri sóniwiniń joqarıda sanap ótilgen basqıshların ańlamaslıġı da múmkin (kópshilik jaġdaylarda sonday boladı), biraq ol óz ómir jolınan ilgeriler eken, bul dún`yada ne ushın jasap atırman degen sorawġa óz háreketleri, qılıq-qılwaları menen juwap beredi. Eger insan olardı ele tolıq ańlap jetpegen bolsa, bul wazıypanı sheshiw óz ómir jolın endi ġana tańlap atırġan adam ushın da, ómiriniń aqırında artqa názer taslap, óz ómiriniń esabatın qılıp atırġan adam ushın da teń dárejede múshkil is bolıp qaladı.
Insan óz tábiyatına kóre ólimge múptala, biraq bunı túsingen halda, ol ózi menen baylanıslı barlıq nárse óziniń tuwılıw hám óliw sáneleri menen shegaralanġan qısqa waqıt aralıġında jámlengenlin tán alıwdı qálemeydi. Ol óz táġdirin sociallıq mańızlı maqsetler, mánawiy oyanıw menen baylanıstırıwġa háreket qılıwı áyne usı jaġday menen túsindiriledi.
Jáne bir joldı din usınadı. Bul jerde anaw yaki mınaw itiqatlarġa qarap, ómirdiń mazmunı hám shaxsiy ómirbaqıylıqqa erisiw haqqındaġı sorawġa forması jaġınan hár qıylı, lekin mazmunı jaġınan kútá uqsas juwaplar beriledi. Olarda tiykarınan ol dún`ya haqıyqıy dún`ya ekenligi, bul dún`yada orınlanġan islerge haqıyqıy baha ol dún`yada beriletuġınlıġı hám usı kibiler tuwralı sóz etiledi.
Insan ómiriniń mazmunı – bul dún`yada óz ómirin adamlarġa, jaqsılıq, haqıyqat hám ádalatqa xızmet qılıwġa baġıshlawdan ibarat. Usılayınsha insan óz isleri, ideyaları hám qılwaları menen kelesi áwladlar yadında qalıw imkaniyatın qolġa kirgizedi.
Insan bul jollardıń qaysı birin tanlaytugınlıgı tek onıń ózine baylanıslı. Ol óz ómirida ózi qálegen joldı tańlawı múmkin. Lekin erteli-kesh hár bir insan ómirde ózi tańlaġan joldıń durıs yaki nadurıslıgı pikir júrgiziwi sózsiz.