1. O’zbеkiston insoniyat sivilizatsiyasining qadimgi o’choqlaridan biri

86. O’zbеkiston tеmir yo’llarining mamlakatimiz ijtimoiy hayotidagi o’rni. İshlab chiqarishni uzluksiz davom etishida infrastrukturaning ahamiyati katta. Shuning uchun O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti hududiy tizimlarini shakllanishida ishlab chiqarish infrastrukturasi bilan ta’minlanganligini o’rganish alohida ahamiyatga egadir. İshlab chiqarish kuchlarini va joylashtirishda transportning ahamiyati beqiyos. Transport har qanday mintaqada ishlab chiqarish infrastrukturasini muhim zvenosi hisoblanadi. Har qanday masshtabdagi hududni transportsiz samarali va oqilona rivojlantirish mumkin emas. Sanoat va qishloq xo’jaligida mahsulot ishlab chiqarish va iste’molchiga yetkazib berishda transport faol ishtrok etadi. İqtisodiy tuman va zonalarda ixtisoslashuv transport orqali amalga oshadi. Transportning rivojlanish darajasi ishlab chiqarish kuchlari va texnika taraqqiyotining umumiy rivojlanish darajasiga bog’liq. O’zbekiston qudratli (temir yo’l, avto, avia, quvur va daryo) transport tizimlariga ega. Har yili yuk va yo’lovchi tashuvchi transportlarda juda ko’p miqdorda xizmat amalga oshiradi. O’zbekiston hududida temir yo’l qurilishi 1888 yilda boshlangan edi. Krasnovodsk-Chordjo’y temir yo’li davom ettirilib, Farob bekatidan Samarqandgacha olib borildi. 1931 yilda Turk -Sibir magistralining ishga tushirilishi O’zbekistonning iqtisodiy va madaniy taraqqiyotida katta ahamiyatga ega bo’ldi. 1952-1955 yillarda Chorjo’y-Qo’ng’irot temir yo’li qurilishi bilan Quyi Amudaryo, sobiq İttifoq va O’zbekistonning boshqa rayonlari bilan temir yo’l orqali bog’landi. 1962-yilda Navoiy-Uchquduq temir yo’li qurib bitkazilib, kon bilan sanoat markazi bog’landi. O’zbekistondagi temir yo’llarning uzunligi 3,4 ming kilometga etdi. 1990-yilgacha Nukus-Chimboy temir yo’li qurib bitkazilib Tuyamo’yin-To’rtko’l yo’li qurildi. Ayni paytda qurilish payoniga etgan Nukus-Uchquduq temir yo’li Respublika ahamiyatiga ega bo’lgan transport kommunikatsiyasini rivojlanishiga katta hissa qo’shadi. Transportning asosiy vazifasi keng aholi ommasi hamda milliy iqtisodiyot korxona va tashkilotlarining transport xizmatiga bo’lgan barcha talab ehtiyojlarini to’la va yuqori sifat bilan qondirishdan iborat. O’zbekistonning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligini mustahkamlash va uning jahon uyushmasiga kirib borishi uchun mukammal transport tizimiga ega bo’lish kerak. Turli xil transport vositalari sanoat va qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish va uni istemolchilarga o’z vaqtida, isrof qilmasdan yetkazishda faol ishtirok etadi. Aholini bir manzildan ikkinchi bir manzilga etkazishda ham transportning ahamiyati kattadir. Transport ishlab chiqarish tizimida muhim o’rin tutishi bilan birga u har qanday hudud xo’jaligi majmuasining zaruriy bo’g’ini bo’lib xizmat qiladi. Uning rivoji tufayli hududlarni iqtisodiy jihatdan ixtisoslashtirish mumkin. Transport infrastrukturasi va yo’l tarmoqlarining samarali rivojlanishi kadrlarning qishloqlarda mustahkam o’rnashib qolishiga, mehnat resurslaridan unumli foydalanish imkonini yaratadi. Respublika geosiyosiy mavqeini yaxshilash eng avvalo transport turi va kommunikatsiyalarga bog’liq. Bu haqda I.A. Karimov «Kommunikatsiyalar tizimi haqida gapirganda O’zbekiston geografik mavqeining o’ziga xosligi, portlarga va eng katta transport uzellariga chiqish yo’lining yo’qligi tufayli transport tarmoqlari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish masalalari ustuvor, strategik, hayotiy muhim ahamiyat kasb etishini ta’minlamoq darkor», degan edi.O’zbekistonda mavjud bo’lgan transport turlari orasida etakchi va muhim o’rinni temir yo’llar egallaydi. Mamlakatda tashiladigan yuklarning 66 foiziga yaqini transportning ana shu tarmog’i zimmasiga tushadi va bu transport mamlakat transport tizimining negizini tashkil etadi. Import qilinadigan yuklarning qariyb 80 foizi ham temir yo’l transporti orqali amalga oshiriladi. Iqtisodiy islohotlar amalga oshirilayotgan va bozor munosabatlariga o’tilayotgan hozirgi murakkab sharoitda ishlab chiqarish korxonalari, tashkilot va mamlakat hududlarining samara bilan ishlashi ko’p jihatdan temir yo’llarining qay darajada faoliyat ko’rsatishga bevosita bog’liq. Yuklarning temir yo’llar yordamida va iloji boricha arzon tashilishi iqtisodiyot taraqqiyotida hal qiluvchi ahamiyatga ega.

87. 2012 yil 14 sentyabrdagi O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti I.A.Karimovning “O’zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni amalga oshirishda kichik biznes va hususiy tadbirkorlikni roli va ahamayati” ma’ruzasini mazmun-mohiyati. Prezidentimiz I.A. Karimov mazkur ma’ruzada yurtimizdagi kichk biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish yo’llari va shu sohani rivojlantirishdan ko’zlangan maqsad va ahamiyatning o’rni , shartlari va choralari haqida to’xtalgandir. Yurtboshimiz tadbirkorlik so’zi va uning tarixi haqida quyidagi fikrlarni bildirgan: “Tadbirkorlik haqida gapirganda, biz avvalambor xususiy tadbirkorlikni o‘zimizga tasavvur qilamiz. Aytish kerakki, yurtimiz tarixida tadbirkorlik qadim zamonlardan buyon alohida o‘rin tutib keladi. Ota-bobolarimizning o‘z yeri, o‘z mulki, o‘z kasbu hunariga ega bo‘lish, omilkorlik bilan ish yuritish, tadbirkor va ishbilarmon insonlarni qadrlash borasidagi an’analari haqida ko‘p gapirish mumkin. Bir so‘z bilan aytganda, tadbirkorlik, ishbilarmonlik xalqimizning, millatimizning qon-qoniga, suyak-suyagiga singib ketgan noyob va ezgu fazilat, desak, mubolag‘a bo‘lmaydi.” Ma’lumki, mustaqillikka erishilgan dastlabki yillardan boshlab mamlakatimizning kelajagini, davlatimiz va jamiyatimizning siyosiy-ijtimoiy qurilishini belgilashda, Konstitutsiyamizni ishlab chiqish va tasdiqlashda mulk va mulkiy munosabatlar haqidagi masala doimo e’tiborda bo’lgan.Aynan shuning uchun ham mamlakatimizning ko‘pukladli iqtisodiyoti tarkibida davlat mulki, korporativ va xususiy mulkning tengligini e’tirof etgan holda, Konstitutsiyamiz va qonunchiligimizda xususiy mulk ustuvorligi mustahkamlab qo‘yildi va uning ishonchli konstitutsiyaviy kafolatlari ta’minlandi.Bugungi kunda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik o‘zining iqtisodiyotimizdagi o‘ta muhim va salmoqli hissasi, roli va ta’siri, sodda qilib aytganda, boshqa hech bir soha va yo‘nalish o‘rnini bosolmaydigan katta ahamiyati bilan davlat va jamiyatimiz rivojida alohida o‘rin egallaydi. Mustaqillik yillaridagi taraqqiyotimiz misolida shuni hech ikkilanmasdan aytish mumkinki, bu sohani rivojlantirmasdan, unga tegishli ko‘mak va rag‘bat bermasdan, zarur imkoniyat, imtiyoz va preferensiyalar yaratmasdan turib, biz iqtisodiyotimizning kelajagini ta’minlay olmaymiz. Ichki bozorimizni raqobatdosh va sifatli mahsulotlar bilan to‘ldirishda, bugungi kunda biz uchun eng dolzarb masalalardan biri bo‘lmish aholimizni, avvalambor, yoshlarimizni ish bilan ta’minlash va shu asnoda ularning munosib daromad topishi, farovonligining oshib borishiga erishishda ayni shu sohani tez va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish eng asosiy omillardan biri ekanini hech unutmasligimiz darkor. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning izchil rivojlanib borishini ta’minlash orqali mamlakatimizda jamiyatimizning ijtimoiy-siyosiy tayanchi va poydevori bo‘lgan o‘rta sinfning shakllanishiga va uning tobora mustahkam bo‘lib borishiga erishildi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yangi ish o‘rinlari ochish, barqaror daromad manbalarini yaratishning eng muhim omiliga aylangandir. Ma’ruzada shuningdek, shu soha bilan band aholi qatlamlari haqida ham ma’lumotlar berilgan. prezidentimiz kichik biznes va xususiy tadbirkorlik haqida shuningdek, quyidagi fikrlarni bildirdilar: “kichik biznes va xususiy tadbirkorlik-jamiyatimizning, bugungi va kelajak taraqqiyotimiz, farovon hayotimizning mustahkam tayanchi bo‘lishi shart.” Aynan ana shunday qarash va yondashuv bizning faoliyatimizda, bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyatimizni barpo etishdagi asosiy mezon va yo‘llanma bo‘lishi kalit bo’lishi mumkin.