1 O`zbekiston respublikasi oliy ta`lim fan va innovatsiyalar vazirligi

16 
 
 
Bir o’pkalilar turkumi 
Bunga hozirgi zamondagi bitta oila kirib u ham faqat Avstraliya uchraydi va 
Avstraliya shox tishi yoki sterotod nomi bilan yuritiladi. Bu biliqda 1 ta o’pka 
bo’ladi. Bo’yi 1 m, oirligi 10 kg gacha boradi. Botqoqda suv iflos joylarda 
yashaydi.
 
 
4-rasm Ikki o’pkalilar turkumi 
Bunga ikita lipidosiren va protopterus prototererus ekvatorial Afrika, 
Lipidosiren. Hayotining ko’p qismini dengizda o’tkazadi, bu erda oziqlanadi, lekin 
o’rchish uchun chuchuk suvga o’tadi (chunki sho’r suvda ikrasi ivib qoladi) bunga 
selbdsimonlar, losossimonlar, osyotrsimonlar kiradi. Ekvatorial Amerikada 
yashaydi. Bo’yi 1-2 m keladi.
Baliqlar xam to’garak oizlilar singari, jabralarini umrbod saqlab qoladigan 
xaqiqiy suv umrtqalilardir. Lekin sekin harakat qiluvchi to’garak oizlilarga 
nisbatan, baliqlarning ko’pchiligi muskuldor kuchli dumi hamda ko’krak va qorin 
suzgich qanotlaridan iborat juft suzgich qanotlari bilan suvda tez va chaqqon 
suzadi. Skeleti suyak va toaydan iborat. Nerv sistemasi ancha takomillashgan. 
Gavdasi tangachalar bilan qoplangan, ularning xaqiqiy tishlari bor. Nafas olish 
bo’limlariga bo’lingan jabra yoylarining aktiv harakati tufayli yuzaga chiqadi.
Ikkinchi tomondan baliqlarning miya qutisi, to’garak oizlilarnikiga o’xshash, 
yuragida faqat bitti bo’lma, bitta qorincha bor, qon aylanish doirasi (ikki xil nafas 
oluvchi baliqlar bunga kirmaydi) bitta bo’lib bunda arterial qon bilan venoz qon 
aralashmay alohida oqadi.

---

17 
 
 
 
5-rasm 2. SISTEMATIKASI 
Baliqlar umrtqalilar kenja tipining eng xilma-xil va turlari hammasidan ko’p 
sinfidir. Ular arzimas istisno larni hisobga olmaganda er sharidagi barcha suv 
havzalarida tarqalgan.
Hozirgi zamonda baliqlarning 20 mingtacha turi bor. Baliqlar silur davrining 
oxiridan buyon ma’lum va to’garak oizlilardan so’ng eng qadimgi umrtqalilar 
hisoblanada.
Hozirgi zamon tadqiqotchilarining fikricha baliqlar katta sinfi toayli baliqlar 
(sinfi) va suyakli baliq (sinfi)lariga bo’linadi.
Toayli baliqlarda suyak yo’q, shunga ko’ra ularning ichki skeleti nuqul 
toaydan iborat. Ular bir xilda bo’lmagan ikki gruppaga, sodda tuzilishdagi 
skeletini saqlab qolgan. Lekin o’rchish organlari va skeleti taraqqiy etgan plastinka 
jabralilar yoki akulalarga, hamda kichikroq gruppa bo’lgan skatlarga bo’linadi.
Suyakli baliqlar ancha takomillashgan (teridan hosil bo’lgan) tashqi suyak 
skeleti ham, ko’pchiliklarida ichki suyak skeleti ham, bo’ladi, ular jabra qopqoi 
yordamida jabra bilan nafas oladi, bundan tashqari sizgich pufakchalari ham bor. 
Suyakdor baliqlarni hozirgi kunda 19 ming 500 dan ortiqroq turi bor. Suyakli 
baliqlar sistematikasi bo’yicha ixtiolglar har xil fikrdalar.