1 O`zbekiston respublikasi oliy ta`lim fan va inovatsiyalar vazirligi

22 
 
sifatida paydo bo`’lgan. Keyin AQSH hammadan yuqorida turuvchi ikkinchi jahon 
markaziga aylangan.
XX asrdagi jahon urushlari oralig’ida dunyo ahamiyatiga ega bo`’lgan SSRI 
(SSSR), Yaponiya kabi yangi markazlar paydo bo`’lgan. Oxirgi 20 yil davomida 
Koreya Respublikasi, Tayvan, Gonkong va Singapur, ya’ni “To’rt Osiyo yo’lbarsi” 
o’z iqtisodiyotida “sakrash”ga erishgan davlatlarga aylandi. SHu bo`is Osiyo – 
Tinch okeani mintaqasining jahon xo’jaligidagi roli yanada yuksaldi.
Bugungi kunda jahon xo’jaligining geografik modeli ko’p markazli 
xususiyatga ega. N.N.Baranskiy “Geografik mehnat taqsimoti” tushunchasini 
chuqur tahlil etib, uni “Iqtisodiy geografiyaning asosiy tushunchasi” deb atagan edi. 
Geografik mehnat taqsimoti tovar ishlab chiqarish va ayirbo`shlashda kishilik 
jamiyati rivojining natijasidir. Uning muhimligi shundaki: birinchidan, geografik 
joylashuvi, ikkinchidan, tabiiy sharoiti va resurslari, uchinchidan, alohida hududlar 
ijtimoiy-iqtisodiy sharoitdagi rivojlanish darajasi, xo’jaligining tuzilishi, mehnat 
resurslari, tarixiy an’analari va bo`shqa xususiyatlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi. 
Geografik mehnat taqsimoti ma’lum hududlarda sanoat va qishloq xo’jaligi ishlab 
chiqarishidagi shu farqlarni muvofiqlashtirish, alohida iqtisodiy rayonlar yoki 
mamlakatlar o’rtasidagi muammolarni bartaraf etish va iqtisodiy hamkorlikni 
rivojlantirish uchun xizmat qiladi.
O’zbekistonda, shuningdek, davlatlarning rivojlanganlik darajasidagi, 
iqtisodiy va siyosiy vaziyatdagi, transport, geografik o’rnidagi mavjud 
tendentsiyalari va bo`shqa jihatlarga asoslanilmoqda. O’zbekistonning tashqi savdo 
aylanmasi dinamikasida ayrim nomuvofiqliklar, ko’rsatkichlarning kamayishi bilan 
ularning ma’lum vaqtdan keyin o’sish hollari ko’zga tashlandi.
Chunonchi, tashqi savdo aylanmasi 1998–2002-yillarda qisman pasayib, 
2003- yilda o’sish holati bilan ifodalandi. Bunday holat eksportda ham, importda 
ham yuz berganligini ta’kidlab o’tish joizdir. Tahlil qilinayotgan davrda eksport va 
import sal’dosi 2000-yilda 1998-yilga nisbatan 32,4 foizga o’sgan bo`’lsa, 2002 
yilda 2000-yilga nisbatan biroz pasaydi, 2003-yilda esa, 1998-yilga nisbatan sal’do 
3,2 martaga ko’paydi yoki o’rtacha yiliga musbat 398,5 foizga teng bo`’ldi. Ushbu 

---