1. O'zbekiston ta’lim tizimida Media savodxonlik va axborot madaniyati
Download 1.95 Mb. Pdf ko'rish
|
media
- Bu sahifa navigatsiya:
- Shaxsning raqamli huquqlari.
|
Raqamli fuqarolik. Raqamli fuqaro – bu mamlakat va jamiyat hayotida
ishtirok etish uchun axborot texnologiyalaridan keng foydalanadigan kishi. Ushbu maqomga erishish uchun Internetdan muntazam va samarali foydalanish, shu bilan birga, texnologiyalarni qo‘llashda mas’uliyatli bo‘lish kifoya. Oddiy fuqarolik bilan raqamli fuqarolikning farqi nimada? Birinchi navbatda, raqamli fuqarolik beradigan yangi imkoniyatlarda: •davlat electron xizmatlaridan foydalanish; •qog‘ozbozlikning kamayishi; •jamiyat hayotiga tegishli masalalar yuzasidan muhokamalarda electron ishtirok etish; •kelishuvlar; •tovar va xizmatlardan foydalanish; •global jamiyat hayotida ishtirok etish.Hatti-harakatlarning eksterritorialligi ham e’tiborga loyiq-axir, muhimi, onlayn bo‘lish. Bugun ijtimoiy tarmoqlar va boshqa servislar barcha qiziqishlarimizdan boxabar, bu ularga foydalanuvchi haqida to‘liq tasavvo`rga ega bo‘lish, uning portretini yaratish imkonini beradi. Shuning uchun, Siz bo‘lishayotgan har bir narsa beiz qolmasligini -Sizning izingizni qoldirishini anglash muhim. Keyin nima bo‘ladi?- target reklama - marketing va ijtimoiy tadqiqotlar va h.k. Yuqorida sezilarli zarar keltirmaydigan, kezi kelsa, foydali misollar keltirildi. Biroq Siz haqingizdagi axborot servis va platformalarda narx-navo shakllanishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin, bu esa zaruriy mahsulotlar reklamasidek yoqimli emas. Yodingizda bo‘lsin, hech bir ijtimoiy tarmoq ma’lumotlar o‘g‘irlanishi xavfidan mutlaq himoyaga ega emas. Demak, Siz izlagan ma’lumotlar tarixi va content bilan bog‘liq harakatlaringiz jinoyatchilar qo‘liga tushib qolishi mumkin. Shuning uchun ham bugun har bir ongli foydalanuvchi uchun raqamli savodxonlik ko‘nikmalariga ega bo‘lish va o‘z ma’lumotlarini qanday himoyalashni bilish muhim.Har kuni ijtimoiy tarmoqlar, 25 veb-sayt va boshqa resurslar cheksiz ko‘lamdagi shaxsiy ma’lumotlarni yig‘adi va qayta ishlaydi. Shaxsiy ma’lumotlar-bu muayyan jismoniy shaxsga bevosita yoki bilvosita tegishli bo‘lgan axborot. Masalan, ism va familiya, telefon raqami va electron manzil-biz kuniga bir necha marotaba xayrixohlik bilan bo‘lishadigan ma’lumotlar.Maxsus shaxsiy ma’lumotlarga misollar: - ma’lum millatga mansublik;- siyosiy va diniy qarashlar;- salomatlik to‘g‘risidagi ma’lumotlar;- sudlanganlik va qarzdorlik haqidagi axborot; - telefon raqami va electron pochta manzili; - STIR va passport ma’lumotlari.Qiziq jihati shundaki, ma’lumotlar birgalikda mujassam bo‘lsa, shaxsiy ma’lumotga aylanadi, masalan, telefon raqami mazkur shaxsga tegishli ekani ko‘rsatilsa. Shu bilan birga, kishining fiziologik va biologik o‘ziga xosliklarini ifodalovchi biometric shaxsiy ma’lumotlar ham alohida ajratib ko‘rsatiladi: barmoq izlari, genetic axborot, ovoz namunalari va h.k. Shaxsiy ma’lumotlar mavzusi raqamli huquqlar, xususan, tarmoqda privatlik huquqi bilan chambarchas bog‘liq. Shuning uchun o‘z haqingizdagi axborotni muhofaza qiling!Shaxsning raqamli huquqlari. Raqamli huquqlar-insonning raqamli asarlardan foydalanish, yaratish va e’lon qilish, kompyuter va boshqa electron vositalardan foydalanish va ularda ishlash imkoniyati, shuningdek, Internet tarmog‘iga ulanish bilan bog‘liq huquqlaridir. BMTr ezolyutsiyasi (A/HRC/20/2)ga binoan, “... inson oflayn muhitda ega bo‘lgan huquqlar, onlayn muhitda ham himoyalanishi kerak, xususan, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi hamda Fuqarolik va siyosiy huquqlar xalqaro paktining 19-moddasida belgilangan davlat chegaralaridan qat’iy nazar, har qanday vositalar orqali fikr bildirish erkinligi huquqi ham shular jumlasidandir...”. Raqamli huquqlar - bu: • Internet; • Shifrlash; • Privatlik; • Anonimlik; • Axborotdan foydalanish; • Fikr erkinligi huquqlari. 32.Kiberjinoyat yuqumli kasalllik raqamli gigiyena vaksina Dijital (raqamli) gigiena. Bugun zamonaviy lug‘atda “raqamli madaniyat”, “raqamli gigiena”, “raqamli savodhonlik” kabi yangi atamalar paydo bo‘ldi. Raqamli dunyo insoniyatga cheksiz imkoniyatlar eshigini ochib, uning bir qismiga aylandi. Bunda esa me’yor eng muhim omildir. Quyida “raqamli gigiena” qoidalari bilan tanishishingiz mumkin:-Ekran vaqtingizni nazorat qiling;-Uy ichida telefon bilan yurmang;-Gadjetlaringizni uyqudan bir soat oldin o‘chiring;-Sizda xavotir yoki hasad uyg`otadigan sahifalardagi obunani bekor qiling;-YouTube, Netflix va shu kabi boshqa servislardagi keying videoning avto yoqilish funsiyasini o‘chirib qo‘ying;-Kimdir xonaga kirganda ekrandan ko‘zingizni o`zib, odamning ko‘zlariga qarang;-O`zun va ishonchli parollardan foydalaning;-Kerakli har qanday hujjat va ma’lumotlaringizni zahira nusxasini tayyorlab qo‘ying;-Ortiqcha/keraksiz ma’lumotlarga obunani bekor qiling;-Ortiqcha xabarlar signalini o‘chirib qo‘ying;- Oilaviy kechki ovqatni gadjetlarsiz o‘tkazing.Yuqorida keltirilgan qoidalarga amal qilish media iste’molchining nafaqat vaqtini tejaydi, balki uni axborot oqimi ichiga yo‘q bo‘lib ketishdan ham himoya qiladi.Kiberjinoyat — kompyuter va tarmoqning birgalikdagi aloqasi ostida sodir etiluvchi jinoyat turi[1][2]. Kompyuter jinoyat paytida maqsadli yoʻnaltirilgan qurol vazifasini bajarib beradi. 26 Kiberjinoyat kimningdir xavfsizligi va moliyaviy saviyasiga zarar yetkazish maqsadida sodir etiladi[3][4].Maxfiy maʼlumotlar qonuniy tarzda himoyalangan holatda yuz beruvchi kiberjinoyatlar bilan bogʻliq koʻpgina jinoyatlar mavjud. Xalqaro miqyosda hukumat ham, nodavlat ham subyektlar kiberjinoyatlar, jumladan, josuslik, moliyaviy oʻgʻirlik va boshqa transchegaraviy jinoyatlar bilan shugʻullanadi. Xalqaro chegaralarni kesib oʻtuvchi va kamida bitta milliy davlatning xatti-harakatlarini oʻz ichiga olgan kiberjinoyatlar baʼzan kiberurush deb ataladi. Uorren Baffet kiberjinoyatni „insoniyatning birinchi raqamli muammosi“[5] deb taʼriflaydi va „insoniyat uchun real xavf tugʻdiradi“, deya qoʻshimcha qilib oʻtadi[ 30.OAV aholining media savodxonligini oshiruvchi vosita sifatida. Ommaviy axborot vositalari (qisqartmasi: OAV) keng ommaga axborot yetkazuvchi vositalardir. Oʻzbekiston Respublikasi qonunchiligida davriy tarqatishning doimiy nomga ega boʻlgan hamda bosma tarzda (gazeta, jurnal, axborotnoma, bulleten va boshqalar) va/yoki elektron tarzda (tele-, radio-, video-, kinoxronikal dasturlar, umumfoydalanishdagi telekommunikatsiya tarmoqlaridagi veb-saytlar) olti oyda kamida bir marta nashr etiladigan yoki efirga beriladigan shakli hamda ommaviy axborotni davriy tarqatishning boshqa shakllari OAV, deb koʻrsatilgan. Ommaviy axborot vositalari yoshlar hayotidagi katta taʼsirga ega kuchdir. Musiqa, televizor, video oʻyinlar, jurnallar va boshqa ommaviy axborot vositalari dunyoni qanday koʻrishimizga kuchli taʼsir koʻrsatadi, bu taʼsir koʻpincha bolalik davridan boshlanadi. Ommaviy axborot vositalarini isteʼmolchilar tanqidiy tahlil qila olishlari uchun ularda media savodxonlik koʻnikmalari va odatlarini bolalikdan rivojlantirish kerak boʻladi. Bu koʻnikmalarga ommaviy axborot vositalariga bazaviy darajada kirish, uni muayyan tushunchalar asosida tanqidiy tahlil qilish, shu tahlil asosida baholash va nihoyat, ommaviy axborot vositalarini oʻzi ishlab chiqarish kiradi. Media savodxonligi koʻnikmalarini oʻrganishning ushbu jarayoni media taʼlim deb ataladi. 31.Fikrga qarshi fikr.... So‘z erkinligi haqida.Har birimiz so‘z erkinligi va axborotni izlash, undan foydalanish va tarqatish huquqiga ega ekanimizni eslatib o‘tamiz. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 19-moddasi: “Har bir inson e’tiqod erkinligi va uni erkin ifoda qilish huquqiga ega; bu huquq hech bir to`siqsiz o‘z e’tiqodiga amal qilish erkinligini hamda axborot va g‘oyalarni har qanday vosita bilan, davlat chegaralaridan qat’I nazar, izlash, olish va tarqatish erkinligini o‘z ichiga oladi. ”Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktning 19-moddasi: 1. Har bir inson hech bir to‘siqsiz o‘z fikriga sobit bo‘lish huquqiga ega. 2. Har bir inson o‘z fikrini erkin bayon etish huquqiga ega; bu huquq davlat chegaralaridan qat’I nazar yozma ravishda yoki matbuot orqali yoki ifodalashning badiiy shakllari yoki o‘z ixtiyoriga ko‘ra boshqacha usullarda turli axborot va g‘oyalarni qidirish, olish 27 va tarqatish erkinligini qamrab oladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 29-moddasi: “Har kim fikrlash, so‘z va e’tiqod erkinligi huquqiga ega. Har kim o‘zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega, amaldagi konstitutsiyaviy to`zumga qarshi qaratilgan axborot va qonun bilan belgilangan boshqa cheklashlar bundan mustasnodir. 28.Xavfsizlik kónikmalari Axborot xavfsizligi (inglizcha: Information Security, shuningdek, inglizcha: InfoSec) — axborotni ruxsatsiz kirish, foydalanish, oshkor qilish, buzish, oʻzgartirish, tadqiq qilish, yozib olish yoki yoʻq qilishning oldini olish amaliyotidir. Ushbu universal kontseptsiya maʼlumotlar qanday shaklda boʻlishidan qatʼiy nazar (masalan, elektron yoki, jismoniy) amal qiladi. Axborot xavfsizligini taʼminlashning asosiy maqsadi maʼlumotlarning konfidensialligi, yaxlitligi va mavjudligini muvozanatli,[1] qoʻllashning maqsadga muvofiqligini hisobga olgan holda va tashkilot faoliyatiga hech qanday zarar yetkazmasdan himoya qilishdir[2]. Bunga, birinchi navbatda, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar, tahdid manbalari, zaifliklar, potensial taʼsirlar va mavjud xavflarni boshqarish imkoniyatlarini aniqlaydigan koʻp bosqichli xavflarni boshqarish jarayoni orqali erishiladi. Bu jarayon xavflarni boshqarish rejasining samaradorligini baholash bilan birga olib boriladi[3]. Ushbu faoliyatni standartlashtirish maqsadida ilmiy va kasbiy hamjamiyatlar texnik axborot xavfsizligi choralari, yuridik javobgarlik, shuningdek, foydalanuvchi va maʼmurlarni tayyorlash standartlari sohasida asosiy metodologiya, siyosat va tarmoq standartlarini ishlab chiqishga qaratilgan doimiy hamkorlik asosida ish olib boradi. Ushbu standartlashtirishga asosan maʼlumotlarga kirish, qayta ishlash, saqlash va uzatishni tartibga soluvchi keng koʻlamli qonunlar va qoidalar taʼsir koʻrsatadi. Biroq, tashkilotda agar doimiy takomillashtirish madaniyati toʻgʻri shakllantirilmagan boʻlsa, har qanday standartlar va metodologiyalarni joriy etish yuzaki taʼsir koʻrsatishi mumkinAxborot xavfsizligining markazida axborotni himoya qilish faoliyati — uning maxfiyligi, mavjudligi va yaxlitligini taʼminlash, shuningdek, tanqidiy vaziyatda har qanday murosaga yoʻl qoʻymaslik masalasi yotadi [5]. Bunday holatlarga tabiiy, texnogen va ijtimoiy ofatlar, kompyuterning ishdan chiqishi, jismoniy oʻgʻirlik va boshqalar kiradi. Dunyodagi aksariyat tashkilotlarning ish jarayonlari hanuz qogʻoz asosidagi xujjatlarga asoslangan[6], boʻlib, tegishli axborot xavfsizligi choralarini talab qilsa-da, korxonalarda raqamli texnologiyalarni joriy etish boʻyicha tashabbuslar soni barqaror oʻsib bormoqda [7][8]. Bu esa axborotni himoya qilish uchun axborot texnologiyalari (IT) xavfsizligi boʻyicha mutaxassislarni jalb qilishni talab qiladi. Ushbu mutaxassislar axborot xavfsizligi texnologiyasini (koʻp hollarda kompyuter tizimlarining bir turini) taʼminlaydi. Bu kontekstda kompyuter nafaqat maishiy shaxsiy kompyuterni, balki har qanday murakkablik va maqsadli raqamli qurilmalar, yaʼni elektron kalkulyatorlar va maishiy texnika kabi ibtidoiy va izolyatsiya 28 qilinganlardan tortib, sanoat boshqaruv tizimlari va kompyuter tarmoqlari orqali ulangan superkompyuterlargacha boʻlgan raqamli qurilmalarni anglatadi 27.Tanqidiy tahlil. Tanqidiy tahlilning asosiy maqsadi ikkiyuzlamachilikka qaramasdan, siz o'zingizning tahlilingiz juda zo'r ekanligi haqida kitobxonlarni ishontiradigan munozaralarni tashkil qilish mas'uliyati borTanqidiy tahlilni bajarish, biror ish bilan nuqson topishga majbur bo'lmasligi kerak. Aksincha, tanqidiy tanqidiy tahlil bizga ish kuchiga va samaradorligiga hissa qo'shadigan ma'lum elementlarning o'zaro ta'sirini tushunishga yordam beradi.Tanqidiy fikrlash - ma'lumotni mustaqil ravishda tahlil qilish, sintezlash va baholashni xatti-harakatlar va e'tiqodlarga yo'naltirilgan ko'rsatma. Amerika falsafiy assotsiatsiyasi tanqidiy tanqidni "maqsadli, o'z-o'zini tartibga soluvchi qarorni qabul qilish jarayoni" deb atadi, bu jarayon dalillarni , kontekstlarni , kontseptualizatsiyani, usullarni va mezonlarni asosli ko'rib chiqadi "(1990). Tanqidiy fikrlash, ba'zan "fikrlashga fikrlash" deb keng tarqalgan. 34.Netiket qoidalari. Raqamli huquqlar - insonning raqamli asarlardan foydalanish,yaratish va e’lon qilish, kompyuter va boshqa elektron vositalardanfoydalanish va ularda ishlash imkoniyati, shuningdek, Internet tarmog‘igaulanish bilan bog‘liq huquqlaridir. BMT rezolyusiyasi (A/HRC/20/2)gabinoan, «... inson oflayn muhitda ega bo‘lgan huquqlar, onlayn muhitda hamhimoyalanishi kerak, xususan, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasihamda Fuqarolik va siyosiy huquqlar xalqaro paktining 19-moddasidabelgilangan davlat chegaralaridan qat’iy nazar, har qanday vositalar orqalifikr bildirish erkinligi huquqi ham shular jumlasidandir... Raqamli huquqlar - bu: • Internet; • SHifrlash; • Privatlik; • Anonimlik; • Axborotdan foydalanish; • Fikr erkinligi huquqlari. Internetdan foydalanish huquqi 2011 yil 3 iyunda Internetdan foydalanishni insonning asosiy 29 huquqi sifatida e’tirof etuvchi BMT rezolyusiyasi qabul qilindi. SHu tariqa u yoki bu hududlarning Internet tarmog‘odan uzilishi inson huquqlarining poymol etilishi sanaladi. SHu bilan birga, tarmoqdan foydalanish imkoniyati qator mamlakatlar qonunchiligiga asosan insonning ajralmas huquqi deb belgilab qo‘yilgan. Qiziqarli faktlar: - HeadHunter kompaniyasining tadqiqot markazi ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda ijtimoiy tarmoq faol foydalanuvchilari - o‘smirlar va 35 yoshgacha bo‘lgan kishilar. - 2021 yil 25 sentabr holatiga O‘zbekistonda 655 Internet-OAV ro‘yhatga olingan. - 2022 yil holatiga ko‘ra, O‘zbekistonda mobil Internet foydalanuvchilari soni 27,2 mln kishini tashkil etadi. - O‘zbekistonda Internet foydalanuvchisining 5 Gb hajmdagi HDfilmni yuklab olishi uchun 5 soatdan ortiq vaqt kerak bo‘ladi. - Ayni damda O‘zbekistonda har 100 kishiga 12,7 keng polosali ulanish abonenti to‘g‘ri keladi - o‘rtacha jahon ko‘rsatkichidan biroz past. 35. Shaxsning raqamli huquqlari. 36.Axborotdan foydalanish huquqi. МАС ёш журналистларни медиа ва ахборот платформалари билан ўзарo Муносабатга киришиш, касбий мулоқот ҳамда контентни тайёрлаш бўйича зарур Компетенциялар билан таъминлайди. Ушбу кўникма ва қобилиятлар сирасига Халқаро стандартлар ва маданиятлараро бағрикенгликни эътиборга олган ҳолда Медиа ва ахборот ахлоқ-одоби тамойилларини ўзлаштириш киради.МАС материаллари ва воситаларини саралаш, мослаштириш ва/ёки яратиш Қобилияти журналист учун зарур бўлган кўникмадир. ОАВнинг бўлажак Мутахассисида мустақил равишда медиаресурслар яратиш кўникмаси шаклланиши Ҳам жуда муҳим, чунки бу нарса уни медиатадқиқотлар олиб боришга ундайди ва Касби доирасида танқидий фикрлашни ривожлантиради.Фойдаланувчи контенти ҳам янги, ҳам анъанавий медиаларга диққатни жалб Этишнинг асосий омили бўлиб бормоқда. Ижтимоий тармоқларнинг бошқа фойдаланувчилари билан ўзаро муносабатга Киришиш ёшларнинг Интернетни турли платформаларда 30 қўллашга ундовчи асосий Сабаблардан бирига айланмоқда. Шу маънода Ўзбекистонда ижтимоий тармоқлар Ва бошқа мобил медиа имкониятларини фуқароларнинг жамият ҳаётида ҳамда Миллат тараққиётида муҳим аҳамият касб этувчи ижтимоий ва сиёсий масалалар Юзасидан ижтимоий мулоқот- мунозараларда фаол иштирок этишини таъминлаш Нуқтаи назаридан янада фаоллаштириш зарур.МАС бўлғуси журналистларга изчиллик билан жамиятда медиа ва ахборот Саводхонлигини кенг тарғиб қилувчи кучгa айланиш имкониятини яратади. 37. Dijital raqamli gigiyena. Raqamli gigiyena Raqamli gigiyena – bu tarmoqdagi yozilmagan xatti-harakatlar qoidalarini oʻz doirasida birlashtiradigan zamonaviy tushuncha. Bolaligidanoq har kimga ovqatdan oldin qoʻllarni yuvish oʻrgatilgani kabi ayni davr yoshlariga ham internetga keragidan ortiq shaxsiy maʼlumotlarni yuklash va juda oddiy parollardan foydalanish mumkin emasligini tushuntirish vaqti keldi. Aks holda, u xoh yosh bola boʻlsin, xoh katta yoshli shaxs, foydalanuvchi sifatida moliyaviy, ruhiy yoki jismoniy zarar koʻrishi ehtimoldan xoli emas. Hozirda biror bir vakolatli organ tomonidan tasdiqlangan raqamli gigiyena qoidalari toʻplami mavjud boʻlmasa-da, ularning baʼzilari bizga maʼlum. 4. Raqamli gigiyena qoidalariga rioya qiling: Elektron vositalar va qo‘l telefoningizni o‘zingiz bilan olib bormaydigan joylarni belgilab oling: oshxona, hammom, hojatxona va h.k. Devayslardan foydalanmaydigan vaqtingizni belgilab oling. Ekran vaqtini nimaga sraflayotganingizni nazorat qilib boruvchi ilovalarni sozlab oling: Android qurilmalar uchun Screen Time, Stay Free, iPhone, iPad uchun «ekran vaqti» ichki funksiyalari, mobil qurilmalar uchun Rescue Time kabi ilovalar mavjud. Shuningdek, ba’zi saytlarni bloklash tizimini ishga tushiring. Qo‘lingizga smartfon, planshet yoki noutbukni olar ekansiz, har safar o‘zingizga qurilma sizga nima ishni bajarish uchun kerakligini taʼkidlang. 38. Yoshlar global media audotoriya sifatida. Медиа турли идеал, кадрият ва дунёкарашларни таклиф этади. Медиа оркали Такдим этилаётган моделлар ёшларга улар кимга зЬсшашни хохдаши ёки кандай Тоифа кишиларига хеч бир жихатдан ухшашни хохдамаслигини узи учун аниклаб Олиш имкониятини беради. Телекурсатув, ижтимоий медиа ва контентнинг бошка Куринишлари воситасида ёшлар уз кадриятларини, олам билан муносабатларини Шакллантиради, бунда медиа босим утказиши, 31 тезрок катта булиш истагини ва уз Тапщи к}финишидан коникмаслик хдссини уйготиши мумкин.Аста-секин кучайиб бориши боис медианинг хакикий таъсирини бахолаш Кийин чунки, бу ёшда онги ва дунёкараши энди шаклланаётганлиги туфайли, Медиа катгаларга нисбатан купрок ёшларга уз таъсирини утказади. Катталар бу Таъсир сабабини, масалан, ижтимоий тармокларнинг усмирлар ривожланишига успирин ва усмирлик даврида ота-оналар карашларидан фарк килувчи узи Хакидаги тасаввурининг хамда жинсий ва гендер жихатдан тегишлилигининг Ривожланишини уз ичига олувчи таъсирни хар доим хам тугри бахолай олмайдилар.Инсоннинг психологик саломатлиги учун ота-она ёки дустларидан тайёр моделларни узлаштирмасдан мустакил равишда узини бахолай олиши ва фаол тарзда Узлигини шакллантириши мухимдир. Медиалар бунинг учун турли роллар, моделларни синаб куриш хамда узгариш мумкин булган мухитни таклиф киладилар.Узликни англашнинг ривожланиши шахе фикр ва хис- туйгуларининг Мустакиллигини англанганлигини назарда – тутади. Ёш шахе аста-секин Мустакил фикрлашни, уз фикрларини узгалар фикридан, уз хде- туйгуларини атрофидагиларнинг хиссиётларидан ажратишни урганади. Шахсда узликни Англаш канчалик суст ривожланган булса, унда узининг мустакиллиги тугрисидаги тасаввури шунчалик ноаник булади ва узини бахолашда шунчалик ташки Манбаларга тобе булади ва унга нисбатан медиа моделлари томонидан сингдириладиган стериотипларнинг таъсири шунчалик кучлирок булади.Шубхаеиз, усмирларнинг узига бахо бериши ва узлигини англаши ташки Таъсирлардан холи булмайди ва медиа уларга кучли босим утказади. Бу борада Медиа хабарларини, муваффакият, бахт, озгинлик ва жозибадорлик рекламасинитанкидий кабул кила олиш мухим. 39.Media madaniyat va media texnologiyalar. Коммуникациялар тарихи уз ичига беыгга мухим бос кич ни олади: нуткнинг, Укиш ва ёзувнинг ривожланиши, матбаачиликнинг, электрон ва ракамли коммуникация л арнинг юзага келиши. Бу ихтироларнинг бирортаси хам узидан олдингисини бутунлай сикиб чикара олмаган. Бугун бизни нутк, ёзув, босма, электрон ва Ракамли медиалар кулланадиган маданий мухит ураб турибди. Айникса, электрон Ва ракамли коммуникациялар уртасидаги чегаранинг аник чизиги куринмайди. Масалан, телевидение электрон медиа сифатида юзага келган булса, бугунги кунда у ракамли медиа каторига киради.Ракамлаштириш ва тармоклардан фойдаланиш изчиллик билан турли ОАВ Уртасидаги чегарани йук килмокда. 32 ОАВнинг бундай конвергенцияси медиа бозоридаги ишлаб чикарувчиларни йириклашиш томон олиб бормокда. Масалан, Бугун дунёда бир вактнинг узида газета, Интернет ва мобил курилмалар учун Янгиликлар тайёрлайдиган медиалар сони жадал ортиб бормокда. Янгилик матни Турли платформаларда эълон килинади. Журналистлар Интернетдан бир вактнинг Узида хам ахборот манбаи хам ноширлик воситаси сифатида фойдаланмокдалар. 40.OAV ahamiyati. XIX аср охирида саноатнинг жадал тараккиёти гарб мамлакатлари ишчи ахолисининг даромади сезиларли даражада ошишига сабаб булди. Ишчилар синфи, Харид кобилияти юкори булган янги истеъмолчилар гурухини ташкил этди. Маркетолошар уларда янги махсулот, жумладан, граммофон ва радиоларнинг потенциал харидорларини кура бошлади. Кейинчалик ишчилар синфи учун мулжалланган медиа махсулотларнинг ишлаб чикарилиши «оммавий маданият» номини Олди, чунки бу вактга келиб тарихда илк маротаба истеъмолчиларнинг энг катта Гурухи медиаконтентдан фойдаланиш имкониятига эга булганди. Бугун бу ходиса Одатда «поп-маданият» деб аталади. 41. Media qudrati. Оммавий ахборот воситаларининг кудрати бизнинг туйгуларимизга, тафаккуримизга, кадриятларимиз тизимига, хатти-харакат ва феъл- атворимизга таъсир Этишида намоён булади. Ушбу таъсир шахе ривожида ва дунёкарашида ижобий Ёки салбий из колдириши мумкин. Шу боис кураётган, эшитаётган, укиётган ва Шахсий тажриба оркали кабул килаётган маълумотларни танкидий жихатдан тахлил килишимиз мухимдир. Сабаби, айрим ОАВ томонидан нотугри ёки холис Булмаган ахборотларни хам такдим этиши мумкин. 42.Matbaa – kommunikatsiyalar sohasidagi revolyutsiya sifatida. Оммавий ахборот воситаларининг тарихи босма станок кашф кдпинган Даврдан бошланади. У вактгача китоблар кулёзма булган — аввалига пергамент Ва папирусда, кейинчалик когЪзда.Даставвал китоб ва журналлар юкори табака вакилларининг имтиёзи булган XIX асрда матбаа ва фотография техникасининг ривожланиши куйи табака вакиллари, жумладан, шахарлар ишчи синфлари учун кенг куламда маданий махеулотлар ишлаб чикариш имкониятини яратди. Матнлардан нусха кучириш имконияти ортгани ва улар оммабоп булгани сабабли, босма материаллар нархи арзонлашди, улар оммабоплашди ва кенг таркалди. Матбаа масофалардан ошиб утиш ва махаЛлий анъаналар, хамда одатларни Енгиб утиб, одамларни янги маданий тажриба билан таништирган холда, барча Учун кизик булган 33 мавзуларни ёритиш имкониятларини яратди.Хозирги вактда кулёзмалар, уларнинг макетлари ва босма намунапарини компьютер ёрдамида тайёрлашмокда. Бу ютуклар нашрларнинг нархини анъанавий Босма жараёнларга нисбатан пасайтириш имконини яратди. Технологик ривожланиш натижасида 1980 йилларда купгина касблар йук булиб кетди.Энди мата ёзиб булингандан бошлаб то уни чоп эталишига кадар унга ишлов Берувчи мутахассисларга булган талаб камайган. 42.Medialarning ijtimoiy mazmuni. 1960 йилларда компьютер тизимларини эхтимолий ядровий хуружлардан химоя килиш учун ишлаб чикилган машхур Arpanet тизими замонавий интернетнинг яратилишига сабаб булди. АКД1 армиясидан ташкари университетлар хам Тармокдан фойдаланиш имкониятига эга булди. 1982 йилда эса бу тармок Интернет деб номланди. 1990 йилларнинг бошида фойдаланувчининг график интерфейси – WWW Стандартининг яратилиши тармоклар ривожида туб бурилишга замин булди. Мазкур стандарт тармокдан фойдаланишни оеонлаштирди ва Интернет нафакат компьютер технологиялари буйича мутахассислар, балки унга кизикувчилар, кейинчалик эса кенг аудитория уртасида оммалашди.Юзма-юз мулокот ва оммавий коммуникациядан тапщари Интернет коммуникациянинг гибрид шаклларини хам такдим этмокда. Медиа куникмаларига Эга булган ёшлар Интернетдан фойдаланишнинг меъёрлари, коидалари ва уни Бопщарувчи конунларга риоя этиши лозим. Агарда фойдаланувчи медиажамиятидаги хусусийлик меъёрлари билан таниш булмаса, у узи англамаган холда шахсий Ахборотни жамоатчиликка ошкор килиши мумкин.Интернет таълим, турли касбий сохаларга ижобий таъсир курсатиб, иктисодий усишга кумаклашади. Ракамлаштиршп ва ахборотни саклаш жараёнининг оддийлиги, шунингдек, турли кзфилмалар воситасида маълумотга эга булиш Интернетда инсонлар учун кулай булган ахборот рёсурсларини купайтириш имконини Берди. Болалар ва ёшлар турли иловалардан яхши фойдалана олганлиги сабабли, Интернетдан узининг манфаати йулида фойдалана олиши билан бирга Интернет олдида химоясиздир хам. Интернетдан фовдаланишнинг реал дунёда булгани Каби маълум хавфи хам мавжуд. Улардан химояланишнинг энг яхши усули ёшларга Интернетдан фойдаланиш жараёнида юзага келадиган хавфларни бошкаришни Ургаташдир. 34 44.Media sohasida mulk. Дунёнинг купгина мамлакатларида медиа ташкилотлар хусусий тижорат компаниялардиr.Уларнинг баъзилари жисмоний шахсларга тепшши, аммо улар нодавлат ташкилотларнинг мулки булган ташкилотлар сингари, нотижорат ташкилотлар хисобланади. Уларнинг баъзилари давлатга тегишли ва давлат томонидан назорат Килинади. Ижтимоий узатиш модели тижорат медиа учун хам, давлат медиалари Учун хам альтернатив модель хисобланади. Кулагина давлатларда, медиа бозор, Олигополия булиб келмокда, бу бир нечта компаниялар бозорининг катта кисмини Узаро булишиб олганини билдиради.Коммерцияга оид медиа хам бошка тижорат ташкилотларига тегипши булган крнунларга буйсунади. Медиаларнинг эгалари, продюсерлари, дистрибьюторлари ва истеъмолчилари бор. Медиа уз аудиториясига ахборот ва кунгилочар Дастурларни сотади. Бирок аудиториянинг узи савдо нуктаси сифатида хизмат Килади, айникса, ОАВ реклама вактини тижорат ташкилотларига сотаётган бир Вактда реклама оммавий ахборот воситаларининг фаолияти учун асосий манба Хисобланади: реклама булмаса — даромад булмайди.Медианинг иктисодий ахамияти доимий равишда ортиб бормокда. Масалан, АКД1да овоз ёзиш индустрияси экспортнинг мухим сохаларидан бири хисобланади. Сунгги йилларда медиа индустрия ривожининг асосий анъаналаридан бири Компанияларнинг купшлишидир. 45.MEDIALARNI TALQIN QILISH. Медиа ва ахборот саводхонлигининг таркибий унсурларидан бири — медиалар турли вокеапар тарихи кандай яратишини, улар томонидан такдим этилаётган Ахборотнинг кандай шаклланишини ва материалларни тартиблаштириш ва кабул Килинишини енгиллаштириш максадида медиалар кандай усуллардан фойдаланишини тушунишдир. Мухими, медиалар кулпайдиган турли услуб, кодларни тушуниш ва талкин этиш куникмаларига эга булишдир.Медиа ва ахборот саводхонлигига эга булиш учун медиаларнинг тимсоллари Ва репрезентацияларини урганиш, бунда нафакат тасвир ёки матнни тахдил килиш, балки эътибордан четда колаётган контекстни хам ёддан чикармаслик зарур. Жамоатчилик фикрини йуналтириш ва жамият олдига долзарб масалаларни кундаланг куйиш борасида кучли хокимиятга эга булган медиалар ижтимоий хаётни Ёритишини ва амалда биз кутадиган хамда кабул килишга тайёр булган вокеа ва Тимсолларни такдим этишини назарда тутиш зарур. 35 46.Medialarda axborotni taqdim etish. Медиалар ахборотни турли услубда такдим этиши мумкин. Бизни )фаб турган Маданий мухит тимсол ва тасвирларга жуда бой: биз хар куни медиалар томонидан веб-сайтлар, кино, янгиликлар ва китоблар оркали такдим этиладиган ахборот Билан тукнаш келамиз. Аксарият холларда бизнинг танловимиз беихтиёр булади. Репортёр, муаллиф, теле ва видеотасвирчилар, ношир ва кинопродюссерлар Тасвир, овоз ва матндан аник ходиса ёки аник масапа буйича ахборотни такдим Этиш учун фойдаланади.Маълумотни уз талщшида тайёрлашда ва такдим этишда улар вакт, макон, Ресурс ва хоказоларнинг етишмовчилиги билан боглик муаммоларга дуч келади. Шу боис, аксарият холларда улар такдим этишга харакат килаётган вокеа ёки хабарнинг мазмунига караб, асосий кахрамонларнинг ирки, жинси, ёши ёки ижтимоий келиб чикиши билан боглик булган деталларни тилга олган холда вокеаларни «таништириши» керак булади. Жамоатчилик эътиборига хавола этиладиган Контент танлови, албатта медиаларда фаолияat юритаётган инсонлар томонидан Амалга оширилади. 46. Medialarda axborotlarni taqdim etish. Медиалар ахборотни турли услубда такдим этиши мумкин. Бизни )фаб турган Маданий мухит тимсол ва тасвирларга жуда бой: биз хар куни медиалар томониДан веб-сайтлар, кино, янгиликлар ва китоблар оркали такдим этиладиган ахборот Билан тукнаш келамиз. Аксарият холларда бизнинг танловимиз беихтиёр булаДи. Репортёр, муаллиф, теле ва видеотасвирчилар, ношир ва кинопродюссерлар Тасвир, овоз ва матндан аник ходиса ёки аник масапа буйича ахборотни такдим Этиш учун фойдаланади. Маълумотни уз талщшида тайёрлашда ва такдим этишда улар вакт, макон, Ресурс ва хоказоларнинг етишмовчилиги билан боглик муаммоларга дуч келади. Шу боис, аксарият холларда улар такдим этишга харакат килаётган вокеа ёки хаБарнинг мазмунига караб, асосий кахрамонларнинг ирки, жинси, ёши ёки ижтиМоий келиб чикиши билан боглик булган деталларни тилга олган холда вокеалар- Ни «таништириши» керак булади. Жамоатчилик эътиборига хавола этиладиган Контент танлови, албатта медиаларда фаолият юритаётган инсонлар томонидан Амалга оширилади.Уларнинг танлови эса хар доим хам холис булмайди ва баъзан ахборотнинг Стериотип ёки соддалаштирилган куринишда такдим этилишига сабаб булади. Бу, уз навбатида, журналист ёки муаллифнинг хохишидан катьий назар, ёрликдар «ёпиштирилиши» ва баъзи тасаввурларнинг асосланишига 36 олиб келиши мумкин. Бундан ташкари, баъзида укувчи ёки томошабин узи учун, муаллиф томонидан Тасвир ёки матнда назарда тутилмаган, хулосани чикариши мумкин. 47. Tahlilning konseptual chegaralari. Яширин маънони укиш” учун медиаматнларда ахборотни такдим этишнинг Техник усулларини тахдил кила олиш зарур. Бунда мазкур усуллардан вокеа- хо- Диса талкинининг таянч нуктаси сифатида фойдаланиш керак. Матнларни диккат Билан укиш ахборот истеъмолчисига вокеа ва сюжетлар кандай тузилганини Хамда медиамеханизмлар кандай ишлашини тушуниш имконини беради. Ушбу Булимда медиаматнларни диккат билан укиш методикасини узлаштириш юзасиДан айрим модел ва машкдар келтирилган.Матнни тахдил килиш учун муайян нуктаи назарни ёки услубни танлаган Маъкул. У матнни тахдил килишда укувчининг диккатини йуналтиришга хизмат Киладиган мухим омилдир.Матн тахдилини бошлашдан аввал биринчи навбатда матнни мавзуларга ва Уларни матнда репрезентация килиниши усулларига ажратиб чикиш керак. ТахЛил жараёнида кайдлар юритиб бориш ва куйидагиларга эътибор каратиш тавсия Этилади: • тасвир, товуш ва матнданисмларга ажратиш усуллари, таснифлапшашни хамда шакли Ва тузилиши жихатидан микдор ва сифат курсаткичлари буйича бахолашни назарda тутади. Шунингдек, ахборотни такдим этишнинг турли хил усулларини, масаЛан, метафораларни хам эътибордан кочирмаслик зарур. Шундан сунг бевосита тахдил боскичи бошланади. Ушбу боскичда кузатув- Лар натижасини урганиб чикиш зарур булади. Масалан, куйидаги саволларга жа Воб излаш оркади: • Матнда кимнинг нуктаи назари марказий хисобланади? • Вокеанинг «мохияти» нимадан иборат? У кандай такдим этилган? • К^андай ахборот берилмаган? Юкорида курсатилган саволлар хар кандай медиамахсулот ёки тимсолни тахЛил килишда таянч нукта сифатида хизмат килиши мумкин. Яна хам батафсил Тахлил килишда эса аник медиаларнинг табиатини эътиборга олиш зарур. 48.Onlayn matnlar. Musiqiy videokliplar. 37 Аксарият холларда Интернетда эълон кдпингунга кадар матнларнинг аникЛиги текширилмайди. Фойдаланувчилар томонидан тайёрланадиган контент парЧалари, холис булмаган ёки ноаник ахборотни уз ичига олинш мумкин. Форум ва Блогларнинг фойдали жихатларини инкор этмаган холда айтиш жоизки, улар шуНингдек, амалда тавсиялари зарарли булган «маслахатчилар» билан хаммулокотга Киришишга сабаб булиши мумкин. Интернет фойдаланувчилари унда берилган Хар кандай ахборотга ишониш канчалик хавфли эканини билиши керак.Шундай сайтлар борки, уларнинг мазмуни фойдаланувчиларни узи узига за- Рар етказишга ундайди масалан, уз жонига касд килишни, анорексия ёки турли Секталарни таргиб килувчи сайтлар. Интернетда ахборотларни эълон килиш тар- Тиби соддалаштирилгани сайин зарарли контент таъсирига тушиб колиш эхтимо- Ли ортиб боради. Болалар ва ёшлар бундай сайтларда эълон килинган курсатма Ва ахборотлар узида кандай хатарлар саклашини тугри бахолаш салохиятига эга Булмайди.Тармокдаги ахборотни тахлил килиш муаммоси, Интернетда материал эълон Килишнинг соддалаштирилишининг иккинчи томонидир. Амалда бу, айтайлик, Бирор бир машхур инсоннинг ашаддий мухлиси булган мактаб укувчиси яратган Веб-сайтни угла “юлдуз”нинг расмий сайти, деб нотугри кабул килиш хам мумКин. Бундан ташкари, баъзида рекламани хакикий ахборотдан ажратиб олиш хам Кийинлашмокда. Интернетда энг янги хабарлар мунтазам жойлаштирилади, аммо Хар доим уларнинг бопща манбалардаги шундай ахборотга мувофикдигини соЛиштириб куриш зарар килмайди.Шахсий блогдаги ахборот махаллий газета ёки муайян хамжамиятнинг Веб-сайтидаги ахборотдан фарк килиши мумкин. Агар муаллиф узи ёзаёттан соха Ёки мавзунинг эксперта булса, бундай ахборотни ишончли, деб хисобласа булади. Шахсий блогларда айрим карашларга ортикча ургу бериб юборилади, бу нарса Атайин ёки билмаган холда хам амалга оширилади. Махоратли муаллиф узи ёзаЁттан матнлар бетараф булиши учун харакат килади. Шу боис матннинг муалЛифи ким эканлигини билиш хам жуда мухим:. Агар матн мутахассис томонидан Тайёрланган булса хам албатта уни бопща манбалар билан киёслаш, унинг мазмуНи канчалик мос келишига эътибор каратиш зарур. Musiqiy vidiokliplar .Мусикий видеоклип ижрочининг дисклари сотилишини таъминлаш максадида тайёрланади. Бу маънода мусикий клип санъаткор ёки бренднинг узига хос рекламаси дейиш мумкин. Видеоклипнинг максади томошабинга таъсир утка- зишдан иборатдир. Видеоклипда куплаб метафора ва стереотиплар мавжуд бул- гани сабабли уни тахдил килиш жараёнида 38 айнан мана шу жихатларга эътибор каратиш зарур. Мусикий видеоклипнинг шиддати юкори, услуби бой ва интенсив булади, бу нарса аудиовизуал реклама роликлари учун хам хос. Мусикий видео- нинг таъсир кучи фрагментар булиб, оммабоп мусиканинг куп катламли мазмунга эга эканини билдиради. Баъзи визуал элементлар ритмни акс эттирса, бошкалари мусика охангини куллайди. Видеоклипларнинг визуал баёни одатда кушикнинг тузилиши асосида кури- лади. Алохида кисмлар бирин-кетин келади, масалан шеър мисрасидан купгакка утилгани каби, кушикнинг визуал баён этилишини хам узгартириш мумкин. Раке ва тана харакатлари мусикани визуаллаштиришнинг ажралмае унсури хисоблана- ди. Кадрлар мусика охангига мос тарзда узгариб боради. Бундан ташкари, экран-да пайдо буладиган вокеалар, масалан портлаш, упирилиш ёки кулашлар ва хара- катдаги автомобиллар хам мусика билан синхрон тасвирланади. 49.Yoshlar bilan ishlash va ularning media va axborot savodxonligini taʼminlash. Медиадан фойдаланиш ёшлар учун буш вактини утказишнинг мухим кисми хисобланади. Шу боис, медиатаълимнинг ёшлар билан ишлаш жараёнига интеграциялашуви табиий холдир. Ёшлар билан ишлаш деганда, уларни расмий таълим доирасидан ташкарида тарбиялашга йунал- Тирилган фаолият тушунилади. Масалан, Финляндия да ёшлар жамоат марказлари фаолияти Яхши йулга куйилган булиб, уларда юкори малакали мутахассислар иш олиб боради. Ёшлар Ушбу марказларга иш вактида, одатда кечки пайт ва дам олиш кунларида бемалол келишлари Мумкин. Улар марказларга узаро мулокот килиш хамда турли тадбирларда иштирок этиш учун Келади. Ёшлар марказларида усмирлар медиадан мактабга нисбатан купрок фойдаланганлари туФайли, ёшлар билан ишлаш буйича мутахассислар мактаб укитувчиларга Караганда ёшларнинг Медиаолами ва медиамаданиятини яхшироктушунади.Ёшлар билан ишлаш буйича мутахассислар бевосита ёшлар медиа маданияти сохасида меДиа педагоглар сифатида фаолият юритадилар. Ёшлар медиамаданияти катгаларникидан сезиЛарли даражада фаркланиши мумкин. Шу сабабдан ёшлар ва катталар уртасидаги тушунмовчи-Ликни бартараф этиш хамда юкори сифатли медиатаълимни таъминлаш мацсадида тадбирларниташкиллаштиришга киришишдан аввал медиалар мохияти хамда ёшлар медиамаданияти хусусиДа аник тасаввурларга эга булиш даркор.Ёшлар билан ишлашда медиатаълимнинг турли усуллари кулланилиши мумкин. МедиатаъЛим нафакат тахдидларга жавоб бериш ва медианинг имкониятларидан фойдаланиш воситаси Хисобланади, балки ундан турли, масалан, 39 кибербуллинг, яккалаш, иркчилик ва ёлгизлик каби Мавзуларга диккатни каратишга кумак беради. Бундан ташкари, медиатаълим медиа воситасида Ёшларнинг ушбу тахдидларга карши курашдаги иштирокини кенгайтиришга кумаклашади. АхБорот ресурс марказлари эса бундай мавзудаги мунозара ва бахслар учун кулай майдон булиб Хизмат килади, чунки улар, одатда, зарур медиа воситалар, хусусан, Интернетга уланган компьюТерлар ва уйин консоллари билан жихозланган булади. Медиатаълимга ёндашувнинг энг оддий Усулларидан бири ёшлар билан медиаконтент, контекст ва уларни яратиш борасидаги сухбатлар Хисобланади. Театр томошалари, уйин ва кино окшомлари ёки ёшлар томонидан яратилган киска Метражли фильмнинг премьераси медиатаълимнинг амалий усулларидир. 50.Media savodxonligi va kutubxonada ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishda kutubxonalarning ahamiyati. Замонавий жамият ахборотга асосланган. Ғарб мамлакатларида бугун ахборот Олиш имконияти эмас, балки унинг ҳаддан ортиқ кўплиги муаммо туғдираётгани Кузатилмоқда. Кўп ҳолларда оммабоп ахборотлар уммонидан релевант ахборотни Ажратиб олиш жуда мушкул кечмоқда. Манбаларнинг мувофиқлашмаганлиги, Мураккаблаштирмоқда. Шундай экан, ишончли ахборотни танлаш, таҳлил қилиш ва Умумлаштиришга катта эътибор қаратиш талаб этилади. Бундан ташқари, Ахборотни аксарият ҳолларда мутахассислар эмас, балки ҳаваскорлар тайёрлаётгани Боис, унинг сифатига ҳам алоҳида эътибор бериш зарур. Ўқиш жараёнида танқидий Ёндашиш, матн ва унинг манбасини таҳлил қилиш зарур бўлади, чунки ахборот Яратувчисининг нуқтаи назарини акс эттириши ва манфаатларига хизмат қилишини Унутмаслик лозим. Ахборотни Танқидий Қабул қилиш бўлғуси журналист ахборот Саводхонлигининг даражасини белгиловчи омил ҳисобланади. Ахборот ҳажми Ортиб боргани сари унинг ўлчамлари доираси ҳам ортиб бораверади. Босма Нашрлардан ташқари овозли, графика ва бошқа турдаги рақамли материаллар сони Ҳам ортиб бормоқда. Технологиялар тараққиёти самараси ўлароқ ахборот оқими Тезлиги ҳам беқиёс тарзда ошмоқда. Бундай шароитда фойдаланувчилардан Мультимедиа контентидан фойдаланиш кўникмаларига эга бўлиш ҳамда янги Технологиялардан хабардорлик талаб этилади. Кутубхоналар мисолида оладиган Бўлсак, бу нафақат янгича шакл ва ўлчамларга ўтишни, балки ўқувчиларга янги Тизимлардан фойдаланишга ёрдам беришни ҳам назарда тутади. Бу маънода Педагогларнинг фойдаланувчиларни ўқитиш соҳасида, жамоатчилик билан алоқалар Ва реклама соҳаларида чуқур билимга эгалиги муҳим аҳамият касб этмоқда. 51.Talabalar media klublarining yordamchilari sifatida 40 Ёшларнинг медиа сохасидаги тажрибасидан фойдалаНиш мумкин ва лозим, бунинг учун уларни медиа клуб инструкторлари ёки ассистентлари Сифатида ёллаш мумкин. Куйи синф укувчилари уларга юкори синф укувчилари даре беРишини жуда ёктиришади. Шундай мавзулар борки, болалар уларни катталар билан мухоКама килишни истамайдилар, шунинг учун клублар уларга ёши катта уртоклари билан Гаплашиш учун табиий имконият яратади. Аммо, усмир ассистентлар уз гурухлари билан Ёлгиз колмасликлари, уларнинг олдида доим гурух учун жавоб берадиган катта ёшли пеДагог булиши керак.Асситентларнингфаолияти“тенгдоштенгдошниукитади”дегантенгдошл арниукитиш Гоясига асосланган. Тенгдошлар битта дунёда яшайди ва бир хил тажрибага эга, улар бир Тилда сузлашадилар ва ишлатадиган сузларига бир хил маъно жо этадилар. Усмир узини Бошка усмирнинг тажрибаси билан ва унинг хамжамияти билан тенглаштириши мумкин. Одатда, усмирлар учун узини гурухнинг бир кисми деб хис килиши жуда мухим, чункиулар узларининг ривожланиш даражасини тенгдошларининг ривожаниш даражаси билан Таккослаган холда, узларини маълум ёшлар субмаданияти билан тенглаштирадилар ёки Ундан йироклашадилар.Усмирлик инсон ривожланишидаги шундай даврки, унда у узини ота-онасидан алохиДа мустакил шахе сифатида англай бошлайди. Ёшлар купрок вактини катталар билан эмас, Балки тенгдошлари билан утказишни афзал к^фадилар ва аксарият холларда катталарнинг Фикр-мулохазаларини жиддий кабул килмайдилар. Эрта уемирликда таклид килиш учун Объектни уй ва оиладан ташкаридан, масалан оммавий ахборот воситаларидан ёки ижтиМоий тармоклардан излайдилар. Бирок, ёши катта уртоклари хам такдид килиш учун Объект булиши мумкин. Шу сабабдан медиа клубларнинг ассистентлари кичкина уртоклаРи уларга таклид килишга интилишларини эсдан чикармасликлари керак.Ёши якин усмирлар бу ёшдаги инсонлар тукнашиши мумкин булган муаммоларни Хал килишда бир-бирларини куллаб-кувватлашлари мумкин. Ёшлар янги фикрлар ва узиНи тутиш андозаларини уз тенгдошларидан урганишлари осонрок булади, аксинча бу нарСаларни катталардан – ота-оналари ёки укитувчиларидан урганишлари кийинрок кечади.Етарлича киришимли ва тенгдошлари билан ижтимоий мулокотга етарлича тайёр хар Кандай усмир ассистент булиши мумкин. Ассистентлар етарлича етук ва уз мехнати хакиДа танкид ёки фикр- мулохазаларни эшитишга тайёр булиши керак.Ассистентнинг клубдаги фаолияти ихтиёрий булиши мумкин, яна бир вариант Усмирлар бу фаолият учун баллар олишлари мумкин. Нима булганда хам, улар келажакда Фойдали буладиган кимматли тажриба . 52.Media manipulyatsiyadan himoyalanish uchun qanday choralarni ko‘rish kerak, deb o‘ylaysiz?Оммавий ахборот воситалари узоқ Даврлар давомида 41 жамоатчилик учун ишончли ахборот манбаи бўлиб келган. Бугунги кунда уни ишончли қилган барча тўсиқлар бузилди. Шунга қарамай, Эски тушунчалар сақланиб қолмоқда. Агар тасодифий ҳар қандай блогдаги Медиа контент бир нечта муҳаррирлар томонидан текширилган, таҳрирланган Ва кўриб чиқилган “New York Times” мақоласи каби ишончли бўлса, уни Ёритиш икки баравар осон ишга айланади. Бу эса манипуляторлар орасида ким Ўзарга ўйнаш ёки кимнинг овози баландроқ чиқишига баҳслашиш ва онлайнОламда ким кўпроқ шов-шуб қила олишни кўрсатиш имконини беради. Биламизки, агар биз етарлича онлайн шовқин-суронни ярата олсак, одамлар Тутун бор жойда олов бор деб ўйлашади ва ҳақиқий бўлмаган нарса Ҳақиқатга айланади. Ўтган асрда ёки янги асримизнинг бошида ҳам, оммавий ахборот Воситаларини манипуляция қилиш ҳақида гап кетганда, бизда фақат бир нечта Таҳдидлар бор эди: ҳукумат тарғиботчиси ва шов- шувли публицист. Улар Жиддий таҳдидлар эди, аммо бу каби таҳдидлардан ҳимояланишда ҳушёрликҚолибилияти аниқ ва оддий ҳимоя сифатида ишларди. Аммо бугунги Глобаллашув ва рақамлашув даврида, блогларга тобелигимиз ва интернетга Асосланган медиа сиклимиз билан ҳеч нарса бўрттириш, бузиш, уйдирма ва Соддалаштиришлардан қочиб қутула олмайдиган болиб қолдик.Медиа манипулятор сифатида мазкур ҳолатни англаш, уни ўз Файдасига ҳал этиш мураккаб эмас.Чунки унинг иши оммавий ахборот Воситаларидан манипуляция иструментi сифатида фойдаланиш яъни Одамларни ўзлари қилмайдиган нарсаларни қилишлари ёки ўйлашлари учун Медиа орқали ундаш ҳамда таъсир ўтказишдан иборатдир. Улар худди парда Ортида қўғирчоқнинг ипларини тортиб ўйнатадиган актёрларга ўхшайдилар. Бу ҳолатда актёр –манипулятор, иплар – оммавий ахборот воситалари, Қўғирчоқ эса- аудиториядир 53.Media va axborot savodxonligi tushunchasi va uning ahamiyati? Медиа ва ахборот саводхонлиги – «соябон», яъни бир тушунча мазмунида Икки маъно бирлашган атама сифатида ЮНЕСКО томонидан тавсия этилган. Унинг Моҳиятини англаш учун ҳар бир тушунча ўзагини билиш зарур.«Медиа» атамаси (лотинча – medium, яъни восита, воситачи, усул) турли Кўринишдаги коммуникация ва ахборот воситасини англатади. Медиа тушунчаси Мазмунига ахборотни яратиш, нусхалаштириш, тарқатиш воситаси ҳамда Муаллифлар ва оммавий аудитория ўртасида ахборот алмашинувининг техник Воситалари киради. Бугунги кунда медиа атамасидан ОАВ ёки масс-медиа Тушунчаларининг синоними сифатида фойдаланилади. Ҳозирги замон жамияти Тараққиётига медиаларнинг таъсири йил сайин ошиб бориб, улар воситасида Инсонлар атроф-воқеликни ижтимоий ва руҳий жиҳатдан англамоқда ва Баҳоламоқда. 42 Ахборот саводхонлиги – ахборотни танлаш, баҳолаш, қайта ишлаш ва узатишБорасидаги кўникмалар ва малакалар мажмуини билдиради. Ахборот саводхонлиги ахборотга эгалик, уни баҳолаш ва Ахлоқий қоидаларга риоя қилган ҳолда фойдаланишнинг муҳимлигини эътироф Этади. Медиа саводхонлик – масс-медиани қабул қилиш ва унинг фаолиятиниБаҳолаш бўйича кўникмалар ва малакалар мажмуини билдиради. Медиа саводхонлик медиа функцияларини тушуниш, мазкур функцияларни амалга Ошириш сифатини баҳолаш ва ўз-ўзини ифода этиш, шунингдек, ижтимоий жараёнларда Иштирок этиш учун медиалар билан рационал ҳамкорликка киришишга урғу беради.Медиа саводхонлик ҳам, ахборот саводхонлиги ҳам ёшларда медиа ва ахборот маконида Фойдаланилаётган технологиялардан қатъий назар ўзаро ҳамкорлик қилиш Кўникмаларини онгли равишда шакллантириш ва ривожлантириш билан боғлиқ. 54.Texnologiyalar asrida mualliflik huquqi va mediasavodxonlik” Муаллифлик хуку к иАсар муаллифи ёки яратувчисига берилган, бошка одамларнинг асарни кучириб Олиш, таркатиш ёки модификация килиш имкониятини чеклайдиган хукуклар туплами. Муаллифлик хукуки купинча асар яратилишини молиялаштирувчи компанияларга Тегишли булади. Мазкур хукук сотилиши ёки сотиб олиниши мумкин.Медиа саводхонлик ОАВ ни тушуниш хамда ундан фаол ёки суст тарзда фойдаланиш, бу ОАВ ва улар Фойдаланадиган усуллар хамда бу усулларнинг таъсирини танкидий идрок этиш ва тушунган холда бахолашни назарда тутади. Бундан ташкари, атама укиш, тахлил килиш, Бахолаш ва медианинг турли шакллари(масалан, телевидение, матбуот, радио, компьютерлар ва бопщалар)дан фойдаланиб коммуникацияни амалга ошириш кобилиятини Англатади. 55.Kibermakonda axborot isteʼmoli madaniyati Кибермакон Ракамли ахборот мавжуд булган ёки у билан алмашинадиган виртуал мухит (глобал Компьютер тармоги). Кибермакон шунингдек, инсон учун компьютер тармокларида фаолият юритиш ва тажриба ортириш мухити. Bugungi kunda kundalik halqaro munosabatlarda “axborot urushi”, “axborot qarama- Qarshiligi”, “axborot bosimi” kabi tushunchalar ko`p ishlatilayotganligi o`quvchi-yoshlarni Axborot hurujidan himoyalash bo`yicha choralar ko`rish muximligini yanada oshiradi. Ushbu Muammoning dolzarbligi yana shundaki, hozirda odamlar ongi ma`lum darajada ommaviy Axborot vositalarining faoliyati va axborot resurslarining ta`siridadir. Kompyuter texnologiyalarining jadal rivojlanishi tufayli odamlar dunyoning istalgan Nuqtasida turli xil ma`lumotlarga ega bo`lishlari, ma`lumot almashishlari va real vaqt rejimida Muloqot qilishlari mumkin. Axborot oqimlarida erkin yo`naltirish uchun har qanday profilning 43 Zamonaviy mutaxassisi kompyuterlar, telekommunikatsiyalar va boshqa aloqa vositalaridan Foydalangan holda ma`lumotlarni olish, qayta ishlash va undan foydalanish imkoniyatiga ega Bo`lishi kerak. Ammo buning uchun juda ko`p miqdordagi mavjud ma`lumotlar bo`ylab Harakatlanish qoidalarini bilish va ma`lum bir axborot madaniyatiga ega bo`lish kerak. Yangilikka, turli axborotlarga hamisha qiziqish bilan qaraydigan yoshlar ongiga internet qay Darajada ta`sir ko`rsatayotgani haqida aytilayotgan har bir fikr zamirida ulkan ma`no Mujassam. Yoshlarning internetga bo`lgan qiziqishlarini yaxshi bilgan ayrim buzg`unchilar Bundan juda ustalik bilan foydalanib, “axborot huruji”ni avj oldirmoqdalar. “Hozirgi davrda Jahon miqyosida kechayotgan globallashuv jarayonlari XX asrning oxiri va XXI asr boshlarida Butun insoniyat, yer yuzidagi barcha xalqlar va millatlar taraqqiyoti uchun, ayniqsa, hayotga Kirib kelayotgan yosh avlod uchun misli ko`rilmagan imkoniyatlar yaratib bergan. Avvalambor, fan va texnikaning ilg`or yutuqlari, zamonaviy axborot- kommunikasiya Texnologiyalari, xususan, internet tizimi turli davlatlar va mintaqalar o`rtasidagi chegaralarni Ochib berib, o`zaro hamkorlik va integratsiya rivojiga so`zsiz katta hissa qo`shayotganiga Bugun barchamiz guvoh bo`lmoqdamiz. Lekin odamzot tafakkurining yuksak va yorqin Namoyoni bo`lgan bunday yutuqlar ayni paytda katta kuch-quvvat va moliyaviy Imkoniyatlarga ega bo`lgan ayrim siyosiy kuchlarning g`arazli niyatlarini amalga oshirishda Mafkuraviy qurol sifatida ishlatilayotganini ham e`tibordan chetda qoldirib bo`lmaydi. Odamlarning, birinchi navbatda yoshlarning ongu tafakkurini, ma`naviy olamini izdan Chiqarishga qaratilgan bunday urinishlarning asl mohiyatini, ularning uzoq va davomli, salbiy Oqibatlarini anglash va bunday xavf-xatarlarning oldini olish bugungi kunda o`ta muhim Ahamiyat kasb etib bormoqda. 56.Fact-checking”- maʼlumotlarni tekshirishning zamonaviy usullaridan foydalanish koʻnikmasi.Факт – текшириш мумкин бўлган эмпирик билимдир, лот. Factum –Амалга оширилган сўзидан олинган бўлиб– “ҳақиқий, тўқилмаган ҳодиса, Воқеа…” деган маънони англатади. Фикр эса нимадир ҳақида кимнингдир Тушунчаси, шахсий хулосаси, ҳиссий муносабатни талқин қилишга асосланган Тўлиқ объективликка эришиш имкони бўлмаган ишонч, таъкид, нуқтаи назар. Масалан, яна ҳам оддий қилиб айтганда, столдаги гулнинг ранги, Узунлиги, ҳажми, нархи ва ҳк ҳақидаги ахборотлар 44 факт бўлиши мумкин. Унинг хушбўйлиги, чиройлилиги, ёқимлилиги фикрдир. Бунда фактни Текшириш мумкин, лекин фикрни текшириб бўлмайди. Оммавий ахборот воситаларининг вазифаси ана шу чизиқни қатъий Чизишдир, сизга ишончли фактларни, холис ахборотни тақдим этишдир. Субъектив ахборот манбалари, масалан, ижтимоий тармоқдаги Телеграм, инстаграм, фейсбук каби ижтимоий тармоқ каналларини юритувчи Инсонлар, блоггер, влоггер, инфлуэнсер, сиз саҳифасини кузатиб борадиган Таниқли инсонлар, бундай жавобгарликни олишмайди. Улар ахборотни ўз Истагига кўра тақдим қилади. Шу туфайли ҳам уларнинг ижтимоий Тармоқдаги постларини таҳлилий прогноз ва ишончли маълумот сифатида Эмас, балки шунчаки оддий инсоннинг шахсий позицияси ёки маълум бир Воқеликда реклама агенти сифатида қабул қилиш керак. 57-savol VIRTUAL TARMOQDA AXBAROT, AXBAROT TURLARI VA ULARNI SARALASH. Internet ning gurillab rivojlanishi natijasida dunyoda axborotni tarqatish va foydalanishda sifatiy o’zgarish sodir bo’ldi. Internet foydalanuvchilari arzon va qulay kommunikatsiyaga ega bo’ldilar. Korxonalar Internet kanallaridan jiddiy tijorat va boshqaruv axborotlarini uzatish imkoniyatlariga qiziqib qoldilar. Ammo Internetning qurilishi printsipi niyati buzuq odamlarga axborotni o’g’irlash yoki atayin buzish imkoniyatini yaratdi. Odatda TCP/IP protokollar va standart Internet- ilovalar (e-mail,Web, FTP) asosida qurilgan korporativ va idora tarmoqlari suqilib kirishdan kafolatlanmaganlar.Internetning hamma yerda tarqalishidan manfaat ko’rish maqsadida tarmoq xujumlariga samarali qarshilik ko’rsatuvchi va biznesda ochiq tarmoqlardan faol va xavfsiz foydalanishga imkon beruvchi virtual xususiy tarmoq VPN yaratish ustida ishlar olib borildi. Natijada 1990 yilning boshida virtual xususiy tarmoq VPN kontseptsiyasi yaratildi. "Virtual" iborasi VPN atamasiga ikkita uzel o’rtasidagi ulanishni vaqtincha deb ko’rilishini ta’kidlash maqsadida kiritilgan. Haqiqatan , bu ulanish doimiy, qat’iy bo’lmay, faqat ochiq tarmoq bo’yicha trafik o’tganida mavjud bo’ladi.Virtual tarmoq VPNlarni qurish kontseptsiyasi asosida yetarlicha oddiy g’oya yotadi: agal global tarmoqda axborot almashinuvchi ikkita uzel bo’lsa, bu uzellar orasida ochiq tarmoq orqali uzatilayotgan axborotning konfidentsialligini va yaxlitligini ta’minlovchi virtual himoyalangan tunnel qurish zarur va bu virtual tunneldan barcha mumkin bo’lgan tashqi faol va passiv kuzatuvchilarning foydalanishi xaddan tashqari qiyin bo’lishi lozim. SHunday qilib , VPN tunneli ochiq tarmoq orqali o’tkazilgan ulanish bo’lib, u orqali virtual tarmoqning kriptografik himoyalangan axborot paketlari uzatiladi. Axborotni VPN tunneli bo’yicha uzatilishi jarayonidagi himoyalash quyidagi vazifalarni bajarishga asoslangan: Marketing tadqiqoti uchun zarur bo’lgan ma’lumotlar va axborotlar ko’lami juda keng bo’lib, ularni tayinli tartibga solish va zarur paytlarda ulardan foydalanish talab etadi. Dastlabki tasavvurga ko’ra bozor, xaridor, raqobatchi va mahsulot xususidagi barcha axborotni kerakli shaklga 45 jamlash va amaliy faoliyatda ularga tayanib ish ko’rish samarali hisoblanadi.Marketing xususidagi to’plash manbalarini Shartli ravishda birlamchi va ikkilamchi turlarga bo’lish mumkin. Birlamchi ma’lumotlarga tayinli maqsad uchun ilk bor yangidan tashqil etilgan ma’lumotlar, axborotlar kiradi. Ikkilamchi ma’lumotlarga esa dastlabki boshqa maqsadlar uchun yig’ilgan, qayta ishlangan, turli manbalarda (jurnal, hisobot, axborot byulletenlari va h.k.) mavjud bo’lgan axborotlar kiradi. Ikkilamchi ma’lumotlarni to’plash manbalari tegishli tashkilotlarga taalluqli bo’lish yoki bo’lmasligiga ko’ra, o’z navbatida ichki va tashqi turlarga bo’linadi.Ichki ikkilamchi ma’lumot manbalariga tashkilotda yuritilayotgan joriy buxgalteriya, moliya va statistik hisobotlarda aks ettiriladigan ko’rsatkichlar kiradi. Jumladan, foyda va zararlar, sotib olish va sotish, tovarlar zahiralari, iste’molchilar ko’lami va joylashuvi , narxlar hisob-kitoblar va h.k.lar.Boshqacha qilib aytganda, tashkilot o’z imkoniyatidagi hisobotlar va ma’lumotlarga tayanib, mustaqil tarzda ichki ma’lumotlar tizimini ishlab chiqadi. Amaliy faoliyatda mahsulotlarni natural va qiymat o’lchov birliklarida sotuvchi hajmi, narxlarning yil davomida o’zgarishi, xaridorlarning joylashuv xaritasi, tovar zahiralarining o’zgarishi va Shu kabi muhim ma’lumotlarni tashkilot bevosita o’zining ichki hisobot tizimi asosida aniqlaydi.Tashqi ikkilamchi ma’lumotlar tashkilot faoliyat yuritayotgan yoki yuritishi kutilayotgan bozor, mahsulot xususidagi mavjud bo’lgan ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Ularning tarkibi, amaliyotda qo’llanilishi turli davlatlar tajribasida turlicha ahamiyatga ega. Masalan, AQSHda tashqi ikkilamchi ma’lumotlarni umumiy jihatdan quyidagi 4 ta guruhga ajratish mumkin. 58-savol:ROST VA YOLGON AXBOROTLARNI FARQLASH... Download 1.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|