1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

YER OSTI SUV MANBALARIDAI FOYDALANISH 
Aholini toza ichimlik suv bilan ta’minlashda yer osti suv resurslariga 
ko’proq e’tibor byeriladi. CHunki yer osti suvlari ko’p jihatdan sanitariya 
va gigiena talablariga to’la-to’kis javob byeradi. Yer osti suvlarining 
afzalligi shundaki, birinchidan ularni tozalashga hojat yo’q, ikkinchidan, 
suv manbai tabiiy holda ifloslanishdan himoyalangan bo’ladi, uchinchidan 
esa aholi turar joylariga yaqinroq maydondan suv olish mumkin bo’ladi. Bu 
esa qo’shimcha xa-rajatlarni kamaytiradi. 
Agar yer osti suvlari etarli debitga ega bo’lmasa, unda aholi ehtiyojini 
qondirish uchun albatta ochiq suv havzalaridan foydalanishga to’g’ri 
keladi. 
Toshko’mir tarkibidagi 95 foiz oltingugurt yonishi jarayonida 
sul’foangidridga aylanadi, u esa o’z navbatida havo bo’shlig’iga tushib uni 
ifloslantiradi. Moddalarning yonishidan havodagi azot ta’sirchan azot 
oksidiga aylanadi. Atmosfera havosiga uchib chiqadigan is gazi, 
uglevodorodlar miqdori yoqilgining qay darajada yonishiga bog’liq. 
Toshko’mir qanchalik to’la-to’kis yonsa, chiqindi moddalar miqdori 
shuncha kam bo’ladi. Ma’lumotlarga qaraganda, 1000 mVt kuchga ega 
bo’lgan issiqlik elektr stanciyalari bir yil davomida 380 ming tonna turli 
tarkibdagi zararli chiqindilarni chiqarib tashlaydi. SHuningdek, 1 tonna 
toshko’mirdan 83,4 kg oltingugurt oksidi, 44,1 kg azot oksidi, 374 kg 

---

321
chang, 1,1 kg is gazi, 0,4 kg uglevodorod va 0,01 kg al’degid ajraladi. 
Ma’lumki, issiqlik enyergiyasi olish uchun juda ko’p miqdorda 
toshko’mir yoqiladi (Angren, Sirdaryo va Navoiy GRESlari va 
boshqalarda), buning natijasida zaharli is gazi va boshqalar ajralib chiqadi. 
Toshko’mir tarkibida tabiiy holdagi oltingugurt birikmalari bo’ladi. 
Jumladan, Kuzneck ko’miri tarkibida 0,4%, Donsck ko’mirida 1,7—3,7%, 
Kizilovskiy ko’mirida 5,1% oltingugurt birikmasi bor. Bunday ko’mirlar 
qayerda va qancha miqdorda yoqilishidan qat’i nazar atmosfera havosini 
sul’fit va sul’fat angidrid bilan zararlaydi. Masalan, 1 tonna qo’rg’oshin 
eritilganda 0
:
-54 tonna, mis eritilganda 8,6 tonna, rux eritilganda esa 0,88 
tonna sul’fit angidrid ajralib chiqadi. 
Issiqlik enyergiyasi olishda tabiiy gazdan ham foydalaniladi. Hozirda 
tabiiy gazdan foydalanish hayotimizning barcha jabhalarida keng ko’lamda 
rasm bo’lmoqda. U yoqilg’i sifatida juda qadrlanadi. Gazdan issiqlik elektr 
stanciyalarida ham foydalaniladi. 1 kVt/soat elektr enyergiyasi olish uchun 
159—170 g gaz kerak bo’ladi. Mabodo gazning yonishi etarli darajada 
bo’lmasa, u holda atmosfera havosiga ta’sirchan omillardan bo’lmish is 
gazi, uglevodorodlar, sul’fit angidrid va boshqalar ajralib chiqishi mumkin. 
Biz quyida yonilg’idan qancha miqdorda zararli gazlar chiqishi 
mumkinligini ko’rsatishga harakat qildik. 
27-j a d v a l