1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

Suvni ul’trabinafsha nurlar bilan dezinfekciya qilish suvni 
baktyeriyalardan ozod qilishning yana bir usuli hisoblanadi. Ul’trabinafsha 
nurlar mikroorganizmlarga baktyericid ta’sir qiladi. Bunda 
mikroorganizmlardagi hujayra protoplazmasining parchalanishi mikrob 
hujayrasida modda almashinishi jarayonlari buzilishiga olib keladi. Bunda 
ul’trabinafsha nurlarning ta’sir qiluvchi faol to’lqin uzunligi 205—200 nm 
ga teng bo’ladi. Bu usul bilan suvni juda tez zararsiz holatga keltirish mum-
kin. 
Bu usulning kamchiligi suvning zararsizlanganini aniqlash qiyinligi 
hisoblanadi. Bu usul texnik asbob-uskunalardan nihoyatda ustalik bilan 
foydalanishni talab qiladi. Nurlanish normasi va vaqtini bilish uchun har 
kuni baktyeriologik nazorat uyushtirish zarur bo’ladi. 
Suv nihoyatda tiniq va kolloid moddalardan holi bo’lgandagana 
maqsadga erishish mumkin. SHuning uchun ul’trabinafsha nurlar bilan 
faqatgana yer osti suv havzalaridan olinadigan suvni zararsizlantirish 
mumkin. 
Simob-kvarc yoki simob-argon lampalari yordamida suvni zararsiz 
holatga keltirish. Ul’trabinafsha nur chiqaruvchi manba maxsus qurilmaga 
joylashtirilib, undan chiqayotgan nur oqimi zararsizlantiriluvchi suvning 
hamma hajmiga yo’naltiriladi. 
Ul’trabinafsha nurlar kuchini suvning loyqaligi, rangi uning 
tarkibidagi tuz va boshqalar qirqishi mumkin, shuning uchun ul’trabinafsha 

---

317
nur chiqaruvchi qurilmalar hisob-kitob bilan o’rnatilishi kerak. Simob-
kvarcli lampalardan foydalanish muddati 5000 soatga, boshqalariniki esa 
3000 soatga teng. Vodoprovod suvlarini zararsizlantirish uchun 
ul’tratovush, gamma nurlaridan ham foydalanish mumkin, bular ham 
baktyericid ta’sir ko’rsatadi. 
VODOPROVOD TARMOQLARI 
Aholini vodoprovod suvi bilan ta’minlashda eng ahamiyatli joylardan 
biri vodoprovod tarmoqlaridir. Bu tarmoqlar turli diametrdagi trubalardan, 
suv bosimli minoralardan, suv rezyervuarlaridan, nasos stanciyalaridan, 
ko’chalarga o’rnatilgan kolonkalardan, suv quvurlaridan iboratdir. Bu 
tarmoqlarning yaxshi ishlashi, suvning ifloslanmasligi, xonadonlarni doimo 
suv bilan ta’minlanib turishi, suv sifatining standart talabiga javob berishi 
aholini sihat-salomatligini saqlashda eng muhim ahamiyatga ega. 
Vodoprovod tarmoqlari o’zining joylashishiga ko’ra aylanma, 
tarmoqli yoki boshi byerk bo’lishi mumkin. Gigienik nuqtai nazardan 
aylanma vodoprovod tarmoqlari ahamiyatlidir. CHunki aylanma 
vodoprovod tarmoqlari suv bilan hamma ob’yektlarni to’xtovsiz 

---

318
15- rasm. Vodoprovod tarmoqlarining tasviri. 
A — byerk tasvir; B — aylanma tasvir. a) nasos stanciyasi; b) suv tashuvchi quvur; v)
suv bosimli minora; g) turar joy kvartallari; d) suv tarqatuvchi tarmoq. 
ta’minlab turadi. Gigiena tomonidan eng noqulayi boshi byerk vodoprovod 
tarmoqlaridir, unda suv turib qoladi, cho’kmalar paydo bo’ladi. Bu 
mikroblarning o’sishiga yaxshi sharoit yaratadi. Natijada suvning 
organoleptik xossalari buziladi. Umuman, vodoprovod tarmoqlari uchun 
ishlatilayotgan trubalar mustahkam bo’lmog’i, suv o’tkazmaydigan, ichki 
tomoni silliq, zanglamaydigan bo’lishi zarur. 
Vodoprovod trubalari temir, po’lat, asbocement, temir-betondan 
ishlangan bo’ladi. Keyingi yillarda vodoprovodlar uchun polimyer-
plastmassa matyeriallardan ishlangan trubalar keng ko’lamda 
ishlatilmoqda. Albatta, har bir yangi matyerial oldin gigienik tekshiruvdan 

---

319
o’tkazilib, so’ngra foydalanishga tavsiya qilinmog’i zarur. Har bir truba 
suvning organoleptik sifatiga, uning tarkibiy qismiga hech qanday ta’sir 
ko’rsatmaydigan bo’lishi talab qilinadi. 
Vodoprovod trubalari iqlim sharoitiga qarab har xil chuqurlikka 
ko’miladi — ya’ni 1,5 metrdan 3,5 metrgacha, O’rta Osiyo regionida esa
vodoprovod trubalari 70—100 sm chuqurlik atrofida yotqiziladi.
Vodoprovod trubalari yotqizilgan yer grunt suvlari, har qanday
iflosliklardan holi bo’lishi kerak. Vodoprovod va ka- 
nalizaciya trubalari parallel’ holatda yotqiziladigan bo’lsa, ular orasidagi 
masofa 1,5—3 metr bo’lishi mumkin. Ammo, kanalizaciya trubalari 
vodoprovod trubalariga nisbatan ancha chuqurroqda yotqizilishi kerak. 
Vodoprovod trubalari yotqizilib, gidravlik bosimi tekshirilib 
bo’lingandan so’ng, truboprovodlar tozalanib yuviladi va sinchkovlik bilan 
dezinfekciya qilinadi. Dezinfekciya xlor ushlovchi preparatlar bilan 
o’tkaziladi. 
Vodoprovod inshooti ishga tushirilishidan oldin yaxshilab tekshiriladi, 
bir necha marotaba yuviladi, yuvindi suvlar umumiy kanalizaciyaga 
tushiriladi. 
Vodoprovod trubalarini yuvish va dezinfekciya qilish sanitariya 
epidemiologiya stanciyasi xodimlari nazorati ostida olib boriladi. 
Baktyeriyalar yo’qolganda dezinfekciya ishlari tugagan hisoblanadi. 
Ko’pincha xlorli ohak yoki suyuq xlor ishlatiladi. 
Faol xlorning 1 litr suvdagi miqdori kamida 75—100 mg bo’lsa, suv 
bilan aralashish vaqti 5—6 soatga teng. 
Umuman, vodoprovod inshootlari uchun ishlatiladigan trubalar 
tozaligani saqlash, ularni omborlarda ehtiyot qilish maqsadga muvofiq. 
Katta diametrli trubalar vodoprovod o’ralari tepasiga keltirilgach ikki 
tomonidan byerkitilishi kerak, bu trubalarni ifloslanishdan saqlaydi. 
Rezyervuarlarni suvga to’latishdan oldin juda yaxshilab tekshirish kerak. 
Ayniqsa fil’trlash uchun keltirilgan qumlar to’g’ri saqlanishi, to’g’ri 

---

320
tanlanishi, fil’trxonalarga joylashtirmasdan oldin sortlarga ajratilishi lozim. 
Vodoprovod tarmoqlarining hammasi xlorlab bo’linganidan so’ng 
vodoprovod sistemasi yoki uning ayrim uchastkalari suv bilan yuviladi. 
Suvdagi qoldiq xlor miqdori 0,3—0,5 mg litrga etguncha yuvish davom 
etiriladi, so’ngra sanepidstanciya xodimlari ruxsati bilan vodoprovod 
sistemasi ishga tushiriladi.