1. Tema. Salistiriw pedagogikasi pa`ninin` predmeti, maqseti ham waziypalari reje

Bekkemlew ushin sorawlar
1. Salistiriw pedagogikasi pa`ninin’ rawajlaniw tariyxi
2. Rayajlaniw basqishlari boyinsha uliwma tu’sinik
3.Salistirmali pedagogikanin’ sotsial maqsetleri ha’m waziypalari qanday


A`debiyatlar
1. I.A.Karimov. Barkamol avlod - O`zbekiston tarrakkietining poydevori.
2. I.A.Karimov. O`zbekiston kelajagi buyuk davlat. T.: O`zbekiston, 1992.
3. I.A.Karimov. O`zbekiston XXI asrga intilmoqda.
4. Jahon mamlakatlari tarixi.


3. Tema. Salistiriw pedagogikasi pa`ninin` rawajlaniwinda xaliq araliq sho`lkemler ha`m olardin` xizmeti.


Joba:
1. YuNESKOnin` bilimlendiriw du`zimindegi jumis barisi.
2. BMShnin` bilimlendiriw, pa`n, ma`deniyat ma`selelerin rawajlandiriwg`a qosqan u`lesleri.
3. Xaliq araliq sho`lkemlerdin` o`z-ara qatnasi.


Tayanish tu`sinikler:
Xaliq araliq sho`lkemler ha`m olardin` salistiriw pedagogikasi pa`ninin` rawajlaniwindag’I orni, YuNESKO, BMSh, xaliqaraliq miynet sho`lkeminin’ bilimlendiriw du`zimindegi jumis barisi, sho’lkemler araliq qatnaslar


Oqitiwdi rawajlandiriwg`a ko`meklesiwshi xaliqaraliq sho`lkemler
Bul sho`lkem Birlesken Milletler Sho`lkeminin` bilimlendiriw, pa`n, ma`deniyat ma`selelerin rawajlandiriwg`a qa`niygelestirilgen sho`lkem bolip, ol 1946-jilda sho`lkemlestirilgen. 1992-jilg`i mag`liwmatlarg`a qarag`anda bul xaliq ara sho`lkemge du`n`yanin` 171 ma`mleketi, solardan O`zbekstan da ag`za blip esaplanadi. Bul sho`lkemnin` ma`kan jayi Frantsiyanin` bas qalasi Parij qalasinda bolip onin` joqari basqariw organi – Bas direktor bolip esaplanadi. Bul xaliq araliq sho`lkemge ag`za bolg`an ma`mleketlerdin` wa`killeri 2 jilda 1 ma`rte o`zlerinin` Bas konferentsiyalarina toplanadi. Bul jiynalista olar YuNESKOnin` keyingi 2 jilliq da`stu`rin qabillaydi. Bul da`stu`rdi a`melge asiriw ushin og`an ag`za bolg`an ma`mleketler qarjina byudjet ajiratadi.
YuNESKO jumisi xaliq araliq birlik, tinishliqti saqlaw ma`seleleri tiykarg`i orindi iyeleydi. YuNESKOnin` jumisi ju`da` ko`p ha`m ha`r qiyli. Hesh bolmasa onin` bilimlendiriw boyinsha ha`reketine na`zer taslayiq. Bul jumislar ju`da` ko`p bag`darlarda alip bariladi ha`m bul bag`darlar bir birinen a`hmiyetli. Bul rawajlanip atirg`an ma`mleketlerde sawatsiqliqti tamamlaw, du`n`ya bilimlendiriwi rawajlaniwindag`i tendentsiyalardi analiz qiliw ha`m oni ken` tarqatiw, ol yamasa bul ma`mlekette bilimlendiriw boyinsha alip barilatug`in siyasatti ha`m ekonomikaliq ha`m ruwxiyliq jaqtan xoshametlew ha`m t.b. YuNESKO mazmunli bilimlendiriwinin` ha`mme ushin birdey mu`mkinshilik jaratiwin ta`miyinlew, onin` u`zliksizligin qarar taptiriw, bilimlendiriwdi ha`m onin` formasin keleshek rawajlaniwi basqishlarinan kelip shig`adi. Oqitiwshi kadrlar tayarlaw, olardi teoriyaliq metodikaliq sanasin ha`mme waqit asirip bariw, du`n`yanin` ayirim ma`mleketlerinde mashqala bolip esaplang`an hayal-qizlardin` erler menen ten` bilim aliw huqiqlarin ta`miyinlew, ekologiyaliq bilimlendiriwdi jolg`a qoyiw, sabaqliq ha`m da`stu`rlerdi rawajlandiriw, ma`mleketler ortasinda bilimlendiriw boyinsha birlikta barliq ilajlar menen rawajlandiriw ha`m ju`da` ko`p basqa ma`selelerdi sheshedi. Bul qayirqomliq ha`reketinin` ha`mmesi jaslarg`a du`n`ya talaplari ruwxinda bilim beriw, olardi xaliqara birlik, o`z-ara isenim, dosliq ruwxinda ta`rbiyalawg`a qaratilg`an. Pa`n ha`m texnologiyani rawajlandiriw boyinsha YuNEKSKO bir qatar ma`mleketler ara da`stu`rdi a`melge asirdi. Bul tiykarinan ekologiyaliq ortaliqti jaqsilaw, ortaliqti qorg`aw menen baylanisli.
Ha`zirgi du`n`yada milletler ha`m xaliqlardin` ma`deniy, tariyxiy miyraslarin, esteliklerin asirap abaylaw, keleshek a`wladlar ushin saqlaw, remontlaw jumislari u`lken a`hmiyetli. Bul ma`selede YuNESKO tiykarg`i orindi iyeleydi. Onin` qatarina du`n`ya tariyxiy esteliklerinin` maqtanishi esaplang`an Ulli Qitay diywali, London Taueri, Klimanjarodag`i milliy park ha`m basqa min`lap ob`ektler kiredi.
Soni aytip o`tiwimiz tiyis, 1993-jildan baslap O`zbekstannin` Samarqand, Buxara, Xiywa, Qoqan, Tashkent ha`m basqa jaylardag`i ko`plegen tariyxiy estelikler solar qatarina kiredi. Ha`r jili bul qatarg`a jan`a tariyxiy estelikler kiritilip bariladi. YuNESKO ha`reketi quramina ja`ne xaliq awizeki do`retpesi, fol`klor, aytisiwlar, o`len`ler, xaliq namalari, laparlardi saqlaw da kiredi. A`debiyat boyinsha YuNESKOnin` roli a`sirese salmaqli. Ja`ha`n a`debiyati, onin` shax do`retpeleri, a`debiy miyras, a`sirese ol ta`repten qa`dirlenip toplanadi ha`m du`n`yanin` tu`rli tillerine awdarma qilinip, baspadan shig`ariladi ha`m tarqatiladi. Sonin` menen birge YuNESKO axborot qatnaslarin rawajlandiriwg`a, du`n`ya xalqin waqiya ha`m ha`diyselerden xabardar qiliw ma`selelerine de aktiv qatnasadi, onin` rawajlaniwina ko`meklesedi. 1992-jil 2-martta O`zbekstan Birlesken milletler sho`lkemine ag`za bolip qabillandi. BMShnin` ba`rshe sho`lkemlerine ag`za bolip kire aliw haqiqina iye boldi. Sol sebepli Respublikamiz 1993-jil 26-oktyabr`den baslap YuNESKOg`a ag`za bolip kirdi. Joqaridag`i sa`nelerden ko`rinip turipti, O`zbekstan YuNESKOg`a ag`za bolg`anina 12 jildan ko`birek waqit o`tti. Biraq sol waqit ishinde ko`p isler qilip u`lgerdi. 1993-jilda YuNESKOnin` ko`zge ko`ringen ekspertleri jurtimizg`a kelip, Samarqand, Buxara qalalarinin` tariyxiy esteliklerin barip ko`rdi ha`m u`yrendi. Olarda bul qaladag`i tariyxiy estelikler u`lken qizig`iwshiliq qaldirdi. Na`tiyje sol boldi xalqimizdin` bul o`shpes estelikleri qayta tiklenip, remontlaw programmasi du`zildi ha`m bul programmani 1995-jil baslarinan a`melge asiriwg`a kiritiletug`in boldi. 1994-jildin` aprel` ayinda YuNESKOnin` ba`rshe bo`limlerinin` wa`killeri Tashkentke keldi. Bunnan go`zlengen maqset Orayliq Aziya Respublikalarinda YuNESKOnin` waziypalarin aniqlap aliwdan ibarat boldi. Sol jildin` oktyabr` ayinda Samarqand qalasinda Orayliq Aziya respublikalarin u`yreniw institutin sho`lkemlestiriwge qarar qilindi. YuNESKO ha`reketi menen Frantsiyanin` Parij qalasinda Samarqandli alim Muhammad Tarag`ay Ulug`bektin` 600 jilliq yubileyi bolip o`tti. YuNESKO sonday is ko`rsetip bir waqitta du`n`ya ekonomikaliq, ma`deniya ha`m ruwxiy rawajlaniwinda u`lken orin tutqan G`Ulli Jipek jolG`in kompleks u`yreniw da`stu`rin qabilladi. Bul da`stu`rdin` maqseti Shig`is penen Batis ortasindag`i bul qurg`aqliqtag`i ha`m ten`izdegi sawda jolinin` a`hmiyetin aniqlawdan ibarat.
Endigi waqitta bul u`lken izertlewler to`rt tiykarg`i bag`darda alip barilmaqta:
1. Jipek joli ma`mleketlerine kiriwshi xaliqlardin` tili ha`m jaziwin u`yreniw.
2. Ka`rwansaraylar ornin aniqlaw ha`m olardi qayta tiklewden pochta baylanislarin jolg`a qoyiw.
3. Kosmik arxeologiyani qayta janlandiriw.
4. Du`n`ya tu`ristler sho`lkemi penen birlikte jipek joli boylap turistik bag`darlardi ashiw ha`m oni ha`reketke keltiriwden ibarat.
Ha`zirgi ku`nde respublikada YuNESKO jumislari boyinsha O`zbekstan Respublikasi milliy komissiyasi sho`lkemlestirildi. Bul komissiya quramina alimlar, belgili ma`deniyat kisileri menen bir qatarda bilimlendiriw mekemelerinin` de wa`killeri kirgizildi. Yunisef: 1946-jildin` 1-dekabrinde BMSh Bas Assambleyasinin` birinshi sessiyasinda-aq bir dawistan Yunisef BMShnin` Favkulodta Balalar Fondi ati menen sho`lkemlestirildi. Yunisef sho`lkemlestirilgen da`slepki jillarda onin` hariji uristan qatti ja`birlengen Evropa ha`m Qitaydag`i balalarg`a aziq, da`ri-da`rmaq ushin sarp etile basladi. 1950-jil dekabr`de BMSh Bas Assambleyasi Yunisef wa`kalatin da`nede ken`eytirdi. Onin` qarjilari rawajlanip atirg`an ma`mleketlerdegi san sanaqsiz balalar ushin sarplana basladi. 1953-jildin` oktyabrinen BMSh Bas Assambleyasi Yunisefti o`zinin` diniy organina aylandirildi. Endi ol Birlesken Milletler Sho`lkeminin` balalar fondina aylandirildi. Biraq onin` kepillikleri ha`m waziypalari toliqlig`insha saqlap qalindi. 1960-jillardan baslap YuNISEF balalar ma`pin global qorg`awshi organg`a aylandi. 1965-jilda YuNISEFtin` Nobel` siylig`ina iye boliwi xaliqara balalar turmisinda u`lken qayirqomliq bolip payda bolg`anin toliq da`lilledi. Ha`zirgi da`wirde de YuNISEF balalap ma`pin qorg`awg`a, olardi saw salamat, oqimisli bolip o`siwlerine ko`meklesiw, balalar o`limshiliginin` aldin aliw, qirg`in keltiriwshi ha`m basqa qa`wipli keselliklerden qorg`aw, analiq ha`m balaliqti qorg`aw, hesh bolmasa qizlar ha`m ul balalarg`a biypul baslawish mag`liwmat beriw, olar tinishlig`in ta`miyinlew jumislarina tiykarg`i itibardi qaratpaqta. O`zbekstan Respublikasi o`z g`a`rezsizligine iye bolg`annan son` qayirqomliq sho`lkemi bizin` ma`mleketimizde de o`zinin` insaniyliq ha`reketin baslap jiberdi. Onin` respublikamizdag`i ha`reketinin` tiykarg`i bag`darlari analiq ha`m balaliqti qorg`aw, olarg`a kerekli meditsinaliq ja`rdemdi ko`rsetiwdi, toliq bilimlendiriw, turmis sharayatin jaqsilaw, sotsialliq qorg`awdan ibarat edi. Sonin` menen birge YuNISEF respublikamizda analar ha`m balalar keselliklerinin` aldin aliw, olardi 100% immunizatsiya qiliw balalardi sheshek, ash terleme, difteriya, poliomieit, ko`k jo`tel, qutiriw siyaqli keselliklerden qorg`aniw siyaqli a`meliy jumislardi alip barmaqta. Sol maqsetlerde mine eki jildan beri O`zbekstanli balalarg`a vaktsinalar keltirilmekte.
Mine sol da`stu`rge tiykarinan da`ri da`rmaqlar, meditsinaliq instrumentler ha`m basqa za`ru`r zatlap alip kelinbekte, tu`sindiriw jumislari alip barilmaqta, tu`rli plakatlar, ko`tsepeler, qollanbalar baspadan shig`arilmaqta. YuNISEF bilimlendiriwdi a`melge asiriwg`a ko`meklesiwde de aktiv qatnaspaqta. A`sirese bul sho`lkem mektepke shekemgi ta`rbiya ha`m baslawish ta`limge ko`birek bag`darlang`an. A`lbette, YuNISEFtin` bilimlendiriw boyinsh da`stu`rinde ko`zde tutilg`an bir qatar jumislarda plan basqishinda turipti. 1990-jilda du`n`yanin` 71 ma`mleketi basliqlarinin` joqari da`rejedegi tariyxiy ushirasiwi bolip o`tti. Bul ushirasiwda balalap ma`pin qorg`aw ma`selesi de ko`rip shig`ildi. Balalar den sawlig`in ta`miyinlew, olarg`a bilim beriw, olar huqiqlarin qorg`aw, toq ha`m tinish balaliqti ta`miyinlew boyinsha 2000 jilg`a arnalg`an 27 aniq maqsetti ko`zlewshi qarar qabillanadi. Ha`zirge shekem bul qarardi 153 ma`mlekette maqullandi. Bizin` respublikamizda bul xaliqaraliq hu`jjetti a`melge asiriw boyinsha G`Milliy ha`reket da`stu`riG`n a`melge asiriw boyinsha G`Milliy ha`reketG` islep shig`iwg`a kirisilgen.
MOT (X.M.Sh)
Insan huqiqlarin hu`rmetlew, oladin` miynet turmis jag`dayin jaqsilaw menen ta`miyinlewdi jolg`a qoyiw, miynetkeshlerdin` ja`miyet talaplarina say ka`sip penen ta`miyinlew, olardin` ka`siplik ta`jiriybesin asiriw, ekonomikaliq jag`daydi jaqsilaw siyaqli sotsial a`dillikti a`melge asiriwshi xaliqaraliq sho`lkem MOT (xaliqaraliq miynet sho`lkemi) birinshi ja`ha`n urisinan keyin sho`lkemlestirilgen edi.Onin` sho`lkemlesiwine birinshi ja`ha`n urisi na`tiyjesinde ju`zege kelgen sotsial-ekonomikaliq halat sebep boldi. Birinshi da`ha`nde bolg`an ba`rshe sotsial-ekonomikaliq siyasatlar ja`ha`nde payda etiwi ko`zde tutilg`an edi. Aradan 25 jil o`tkennen keyin ShMShnin` Filadel`fiya konferentsiyasinda onin` maqseti ha`m waziypalari ken`eytirildi, du`n`yanin` rawajlang`an, rawajlanip atirg`an ma`mleketleri ortasinda xaliqti miynet ha`m miynetke tayarlaw boyinsha ken` birligin jolg`a qoyiw ma`seleleri en` a`hmiyetli ma`sele dep qabillandi. 1946-jildan XMSh BMShnin` birinshi qa`niygelestirilgen mekemege aylandirildi. 1969-jilda onin` ha`reketi Nobel` siylig`i menen siyliqlawg`a ilayiq dep tabildi, og`an 1993-jil onin` esabi menen 168 ma`mleket ag`za boldi. Ol ha`zir to`mendegi waziypalardi bejermekte:
1. Miynetkeshlerdin` is sharayatin ha`m turmisin jaqsilaw, jumisqa jaylasa aliwin asiriw;
2. Xaliqara miynet normativlerin ja`riyalaw, onin` qollaniwin baqlap bariw;
3. Ken` ko`lemde xaliqara texnik texnologik birlikti jolg`a qoyiw, bul tarawda ma`mleketler ortasinda, atkiv birlikti ha`m onin` bul siyasatti na`tiyjeli a`melge asiriwin jol qoyiw;
4. Professional tayarliqti o`ner-texnika ta`limi, uliwma izertlewler, baspalar tarawinda is ko`rsetiw ha`m t.b.
Bunnan tisqari XMSh qaramag`inda Jeneva qalasinda sotsial miynet boyinsha izertlewler alip bariwsha xaliqaraliq institut islep turipti. XMSh o`zinin` qu`diretli oqiw orayina iye. Bul oqiw orayi Italiyanin` Turin qalasinda bolip jilina 170 ma`mleketten 60 min`g`i jaqin kisiler miynetke tayarlaw, ta`lim, sho`lkemlestiriw siyaqli en` zamanago`y ha`m a`hmiyetli tarawlarda oqitiladi. XMShnin` joqari organi ha`r jili o`tkeriletug`in xaliqaraliq konferentsiya. Onda miynetti sho`lkemlestiriw, onin` xaliqara huqiqiy tiykarlarin rawajlandriw, miynet ta`limin a`melge asiriw ha`m basqa a`hmiyetli ma`seleler ko`rip shig`iladi. Konferentsiya isine ma`muriy ken`es basshiliq etedi. Bul ken`es quramina 28 hu`kimet, 14 miynetkeshler, 14 jumis penen ta`miynlewshiler wa`killeri bar. Og`an ha`mme waqit basshiliqti xaliqara miynet byurosi a`melge asiradi. Byurog`a bolsa Bas direktor basshiliq qiladi. Bul lawadimda bel`giyaliq Mishel` Xansein islemekte. O`zbekstan Respublikasi XMShge 1992-jil 13-iyul`da ag`za bolg`an. O`z-ara qatnaslar jaqsi rawajlanbaqta. Bul birlik O`zbekstan puqaralari o`zin-o`zi jumis penen ta`miyinlep, b) ma`mleket bo`listiriwi, jumis penen ta`miyinlew, ka`siplerge oqitiw ma`selelerinde shet ellerde ta`jiriybe asiriw; v) xaliqtin` kem ta`miyinlengen bo`legin sotsial qorg`aw; g) ka`siplik ta`limdi jolg`a qoyiw bag`darlari rawajlanbaqta.
Respublika isshi ku`shlerin xaliqaraliq ta`rtipke alip shig`iw, ka`siplik ta`limdi rawajlandiriwg`a arnalg`an bir qatar seminar ken`esler XMSh Respublika xaliq bilimlendiriwi ha`m miynet wa`zirlikleri menen birlikten o`tkeriledi. XMSh menen birliktin` jan`a basqish ha`m bag`darlarda rawajlandiriw ilajlari islenbekte.