1-tema: Ósimliklerdiń karantin zıyankesleri hám kesellikleri pánine kirisiw

Ósimlikler karantini haqqındaǵı nızam hám qaǵıydaları
Kórsetilgen ob`ektlerdiń elimiz ushın oǵada áhmiyetli ekenligi esapqa alınıp Ózbekstan Respublikasında 1995-jılı 31-avgusta «Ósimlikler karantini haqqında» Ózbekstan Respublikası Nızamı qabıl etildi. Nızam usı baǵdardaǵı mámleketlik ilajlardı mámleket shegerasında orınlawǵa beyimlestirilgen 16-statyadan turıp, hár tarawdıń tiyisli bolǵan jumıslardı orınlawı kórsetip berilgen. Nızamnıń:
1-statyasında, ósimlikler karantininiń tiykarǵı wazıypaları kórsetilgen. Bunda tiyisli bolǵan wazıypalardıń kimler tárepinen, qanday tártiplerde orınlanıw kerek ekenligi boyınsha wazıypalar belgilep berilgen.
2-statyada, karantin ob`eklerin anıqlaw olardıń territoriyaǵa kiriwi, shıǵıwı boyınsha islenetuǵın ilajlar baǵdarı belgilep berilip, isleniw tártiplestirilgen.
3-statyada, ósimlikler karantini haqqındaǵı nızam hújjetleriniń orınlanıwı belgilep berilgen huqıqıy normativlik hújjetler menen tártipke salınatuǵınlıǵı kórsetilgen.
4-statyada, ósimlikler karantini boyınsha mámleketlik xızmet organları tárepinen islenetuǵın jumıslardıń tártipleri, hár bir belgilep berilgen orınlar, olarda atqarılatuǵn jumıslar túrleriniń belgilengen isleniw tártipleri kórsetilgen.
5-statyada, ósimlikler karantini boyınsha mámleketlik xızmetke basshılıq etiw boyınsha alıp barılatuǵın jumıslar belgilengen. Ózbekstan Respublikası Ósimlikler karantini mámleketlik bas inspektsiyası basshısın tayınlaw, onıń isleytuǵın jumıslarınan baslar walayatta, rayonda, shegera orınlarındaǵı tayanısh punklerinde isleniwi kerek ilajlar kórsetilgen.
6-statyada, Ózbekstan Respublikası Ósimlikler karantini mámleketlik bas inspektsiyası huqıqları belgilep berilgen. Bunda karantin ob`eklerdi belgilew, kiritiw, joq etiw boyınsha islenetuǵın jumıslardıń orınlarda ámelge asıratuǵın qanday huqıqları bar ekenligi kórsetilgen. Bul boyınsha karantin ob`ektine tiyisli bolmaǵan orınlarǵa ózlerine belgilep berilgen huqıqlar shegerasındaǵı tiygizetuǵın tásirleri boyınsha múmkinshilikleri belgilep berilgen.
7-statyada, Qaraqalpaqstan Respublikası, walayatlar, Tashkent qalası hám rayonlarda bar bolǵan karantin mámleketlik inspektsiyaları huqıqları belgilengen. Bul boyınsha karantin ob`ektlerdi anıqlaw, esapqa alıw, qarsı gúres ilajların alıp barıw ushın usı organlardıń jumıs islew sheńberleri belgilenip, olardıń basqa orınlarǵa tiygizetuǵın tásirleri, shegeralanǵan jumısları boyınsha anıq huqıyqıy múmkinshiligi kórsetilgen.
8-statya ósimlik karantini mámleketlik inspektorları haqqında bolıp, bunda Ózbekstan Respublikası Ósimlikler karantini bas inspektsiyasınıń baslıǵı, bas inspektor, orınbasarları bas inspektor orınbasarları, walayatlardaǵı baslıqları walayatlıq bas inspektor, rayonlardaǵıları rayonlıq inspektorlar esaplanıp jumıs alıp barıw huqıqına iye ekenligi belgilep qoyılǵan. Olardıń shegera hám basqada orınlarda jaylasqan tayanısh punktlerinde, laboratoriyalarında, basqada karantin ob`ektlerin anıqlaw, olarǵa qarsı ilajlar islew ob`ektlerinde alıp barılatuǵın jumıslardaǵı ózlerine tiyisli bolǵan huqıqları belgilep berilgen.
9-statyada, Ósimlikler karantini boyınsha mámleketlik xızmetti qárejet penen támiyinlew tártipleri kórsetilgen. Bunda usı inspektsiyanıń quramında xızmet etetuǵın qánigelesken fumigatsiya otryadınan basqası Respublika byudjetinen qárejet penen támiyinlenedi. Qánigelesken fumigatsiya otryadı ózleri usı baǵdardaǵı jumıslardı orınlaw esabınan toplanǵan qárejettiń Nızamda kórsetilgen bóleginen támiyinlenedi.
10-statyada territoriyada payda bolǵan karantin ob`ektlerin karantin dep tabıw, onı biykarlaw boyınsha jumıslardı islew kórsetilgen. Bunda territoriya ushın sırttan kelgen zatlar Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi hám walayatlar, Tashkent qalası hákimleriniń qararı yaki Ózbekstan Respublikası Ósimlikler karantini bas mámleketlik inspektorınıń usınısı tiykarında Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń arnawlı Qararı shıǵarılıp karantin ob`ekt esabında esapqa alınadı. Tarqalǵan zatları, arealları, ótkeriletuǵın ilajları belgilep beriledi. Karantin dep esaplanǵan zatlardı esaptan shıǵarıw olardı joq etiw ushın belgilengen jumıslar tolıq orınlanıp, karantin ob`ekti rawajlanıwınıń aldı alınǵannan yaki tolıq joq etilgennen keyin joqarıdaǵı tiyisli orınlardıń usınısı menen Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararı tiykarında biykar etiledi.
11-statyada, tuxımlardı, ósimliklerdi, ósimliklerden alınǵan zatlardı territoriyaǵa import qılıw ilajları, islenetuǵın jumıslar, elimizge kiriw ushın alınatuǵın ruxsatnama toltırıw jolları kórsetip berilgen. Bunda keletuǵın zatlardı shegeradan alıp ótiw, paydalanıwǵa shekemgi islenetuǵın karantin ilajlarınıń tártip, qaǵıydaları berilgen.
12-statyada, tuxımlardı, ósimliklerdi, ósimliklerden alınǵan zatlardı sırt mámleketlerge eksport qılıw tártiplerin belgilewshi nızam qaǵıydaları kórsetilgen. Bunda sırt el mámleketlerine beriletuǵın zatlardıń quramında yaki aralasıp baratuǵın karantin ob`ektlerdi joq etiw, olardıń hújjetlerin toltırıw boyınsha, sol mámleket territoriyasına barǵannan keyin islenetuǵın jumıslar tártibi belgilep berilgen.
13-statyada, mámleketimizde jaylasıp, usı tarawǵa belgili dárejede baylanısı bolǵan ministirlikler, mekeme, kárxanalar olardıń bólimleri, bilimlendiriw tarawınıń shaqapshaları hám puqaralardıń ósimlikler karantini boyınsha tiyisli bolǵan huqıqları, ózlerine tiyisli bolǵan jumıs islew sheńberleri belgilengen.
14-statyada, joqarıdaǵı statyada kórsetilgen ministirlikler, mekeme, kárxanalar olardıń bólimleri, bilimlendiriw tarawınıń shaqapshaları hám puqaralardıń ósimlikler karantini boyınsha islewi kerek wazıypaları kórsetip berilgen. Bunda territoriyaǵa karantin ob`ektleri tarqalıp ketpesligi ushın usı nızam hám karantin jumısların shólkemlestiriw boyınsha qaǵıydalarda kórsetilgen jumıslardı joqarıda atları kórsetilgen hár bir taraw hám adamlar, ózleriniń huqıq hám wazıypaları shegerasında orınlawǵa minnetli ekenligi kórsetilgen.
15-statyada, Ósimlikler karantini boyınsha qabıl etilgen Nızam hújjetlerdi buzǵanı ushın juwapkerlik belgilenetuǵınlıǵı kórsetilgen. Bunda belgilengen tártipte ayıpker dep tabılǵan joqarıdaǵı kórsetilgen shaxslar nızam hújjetlerine muwapıq juwapkershilikke tartılatuǵınlıǵı kórsetilgen.
16-statyada, mamleketler arasında xalıq aralıq shartnamalar, kelisimler dúziw haqqındaǵı tártipler kórsetilgen. Bunda islenetuǵın jumıslar boyınsha mámleketler arasında eki eldiń nızamlarında kórsetilgen talaplar tiykarında xalıq aralıq shártnama, kelisimler dúziw tártipleri belgilep berilgen.
Nızam Ózbekstan Respublikası Prezidenti İ.Karimov tárepinen 1995 jılı 31 avgusta №113-1 sanlı esapqa alıw belgisi menen tastıyıqlanǵan. Bunnan keyinde, qoyılǵan máselelerdiń anıqlıqların támiyin etiw, ayırım júz bergen jańalıqlardı esapqa alǵan halda Ózbekstan Respublikası Oliy Májilisinde nızamnıń bir qatar statyalarına ózgerisler, qosımshalar kiritilip kelinbekte.
«Ósimlikler karantini haqqındaǵı» nızamnıń kórsetilgen statyaların kórip shıǵıp, onıń awıl xojalıǵındaǵı birinshi áhmiyetli tamanı sırt mámleketlerden kelip atızlarda payda bolatuǵın, hasıldıń muǵdarına, sapa kórsetkishlerine keri tásir etetuǵın zıyankes, kesellik, jabayı shóplerdiń tarqalıwınıń aldı alınatuǵınlıǵın, payda bolǵanların sol orında joq etiletuǵınlıǵın kórip óttik.
Tekseriw ushın sorawlar
1. Ósimlikler karantini haqqında túsinik
2. Ósimlikler karantini pániniń tariyxı
3. Ósimlikler karantini pániniń maxseti hám wazıypaları
4. Ósimliklerdiń karantin ob`ektleriniń túrleri
5. Karantin ob`ektlerdiń tarqalıw múmkinshilikleri