1-variant Auditning paydo bo‘lishi va rivojlanishi

DAR қ IR х CR x DR
DAR (Desired audit risk) – AРМТ (аудиторликрискларнингмақбултўплами);
IR (Internal risk) – ИХР (ичкихўжаликриски);
СR (Control risk) – НР (назоратриски);
DR (Detection rick) – AР (аниқланмасликяънихатоларвамолиявий ҳисоботдагикамчиликларнинганиқланмасликриски).
Демак, аудиторликрискларинингмақбултўплами (АРМТ) нивауниташкилэтувчитаркибий қисмлар (ИХР; НР; АР)нибатафсилбаён қилишвамоҳиятини ўрганишучун қуйидагиформулакўринишидаифодалаймиз ҳамдаунингтаркибий қисмлариниалоҳидакўрибчиқамиз:
АРМТ қ ИХР х НР х АР
Ички хўжалик риски –ИХР (IR-Internalrisk) – бу мазкур бухгалтерия счётида, баланс моддасида, бир турдаги хўжалик муомалалари гуруҳида яхлитланганда, хўжалик юритувчи субъект ҳисоботида жиддий камчиликларнинг, бундай камчиликлар ички назорат тизими воситалари ёрдамида аниқлан-гунга қадар ёки ички хўжалик назорати умуман йўқ бўлганда, аудитор томонидан субъектив тарзда аниқланиш эҳтимоли тушунилади. Ички хўжалик рискини баҳолашда аудитор бир неча гуруҳ омилларни эътиборга олиши лозим.

3. Auditorlik tekshiruvi turlari.
Majburiy, tashabbus (ixtiyoriy), nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofoza qiluvchi organlar.
Auditorlik tekshiruvi qay tarzda o’tkazilishiga ko’ra majburiy va tashabbus tarzidagi(ixtiyoriy) auditorlik tekshiruvlarga bo’linadi. Shuningdek, auditorlik tekshiruvi nazorat qiluvchiyoki huquqni muhofaza qilish organlarining tashabbusiga ko’ra ham o’tkazilishi mumkin.«Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunga muvofiq faoliyat turiga ko’ra quyidagiiqtisodiy sub’ektlar har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi kerak:aktsiyadorlik ja miyatlari;banklar va boshqa kredit tashkilotlari;sug’urta tashkilotlari;investitsiya fondlari hamda yuridik va jismoniy shaxslarning mablag’larini jamlab turuvchiboshqa fondlar hamda ularning boshqaruv kompaniyalari;manbalari yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy badallari bo’lmish xayriya fondlari vaboshqa ijtimoiy fondlar;mablag’larning hosil bo’lish manbalari qonun hujjatlarida nazarda tutilgan, yuridik vajismoniy shaxslar tomonidan qilinadigan majburiy ajratmalar bo’lmish byudjetdan tashqarifondlar;ustav fondida davlatga tegishli ulush bo’lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar.Agar xo’jalik yurituvchi sub’ekt hisobot yilidan keyingi yilning 1 mayigacha yillikmoliyaviy hisobotini auditorlik tekshiruvidan o’tkazmagan va auditorlik xulosasiga egabo’lmasa, u majburiy auditorlik tekshiruvi o’tkazilishi-dan bo’yin tovlagan hisoblanadi.«Auditorlik fa oliyati to’ g’risida»gi qo nunning 10-moddasiga muvofiq majburiyauditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi lozim bo’lgan barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlar oldingiyil uchun yillik moliyaviy hisobotlarini joriy yilning 1 mayigacha auditorlik tekshiruvidano’tkazadilar. Auditorlik tekshiruvi yakunlanganidan so’ng xo’jalik yurituvchi sub’ekt auditorlikxulosasining belgilangan tartibda tasdiqlangan bir nusxaini 15 kun ichida tegishli soliqorganlariga topshirishi lozim. Agar auditorlik xulosasining bunday nusxasini soliq organiga o’zvaqtida taqdim etilmasa, xo’jalik yurituvchi sub’ekt soliq organiga buning sababi ko’rsatilgantushuntirish xati taqdim etadi.Majburiy auditorlik tekshiruvidan bo’yin tovlagan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga soliqorgani tomonidan jarima solinadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbari esa majburiy auditorliktekshiruvidan bo’yin tovlaganligi uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javobgarlikkatortiladi. Undirilgan jarima jarima solish to’g’risidagi qaror topshirilgan kundan boshlab 10 kunichida to’lanib, to’liq miqdorda respublika byudjetiga o’tkaziladi. Agar jarima o’z vaqtidato’lanmasa, soliq qonunchiligiga muvofiq peniya hisoblangan holda so’zsiz undirib olinadi.Jarima undirilishi xo’jalik yurituvchi sub’ektni majburiy auditorlik tekshiruvdan o’tishdanozod qilmaydi.

19-variant

1. Auditorlik tashkilotlarining professional xizmatlari.
Huquqiy baza, xizmat turlari (7), talablar (5), shartnoma.
Аудиторликташкилотларимажбурийваташаббустарзидаги (ихтиёрий) аудиторликтекширувлариданташқари, ЎзбекистонРеспубликаси «Аудиторликфаолиятитўғрисида»гиқонуниваN 90-«Аудиторликташкилотларинингпрофессионалхизматлари» номлиаудиторликфаолиятимиллийстандарти(АФМС)дакўрсатилган, исталганпрофессионалхизматларникўрсатишларимумкин. Бундай хизматларга қуйидаги-лар киради:
а) бухгалтерия ҳисобини йўлга қўйиш, қайта тиклаш ва юритиш
б) молиявий ҳисоботни тузиш;
в) миллий молиявий ҳисоботни бухгалтерия ҳисоби халқаро стандартларига ўтказиш;
г) хўжалик юритувчи субъектларнинг молия-хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш;
д) бухгалтерия ҳисоби, солиқ солиш, режалаштириш, менеджмент ва молия-хўжалик фаолиятининг бошқа масалалари юзасидан консалтинг хизмати;
е) солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича ҳисоб-китоблар ва декларацияларни тузиш;
ж) аудиторлик ташкилотлари аудиторлик фаолиятининг миллий стандартларида назарда тутилган бошқа профессионал хизматларни ҳам кўрсатишлари мумкин.
Ушбу келтирилган профессионал хизматлар рўйхати кенгайтирилиши ва тўлдирилиши мумкин, аммо ҳозирги кўринишда ҳам аудиторлик ташкилотлари томонидан таклиф қилинадиган хизматларнинг қанчалик хилма-хил эканлигини кўрсатмоқда.
Аудиторлик ташкилоти юқори сифатли профессионал хизмат кўрсатишга эришиши учун ўз фаолиятини шундай ташкил этиши керак-ки, унинг иш бажариш ёки хизмат кўрсатишда қатнашаётган ходимлари қуйидаги талабларга жавоб бериши лозим:

• 
  ҳалоллик ва ҳаққонийлик;
  
• 
  профессионал компетентлилик ва зарур тажриба ҳамда малакага эгалик;
  
• 
  профессионал ахлоқ нормаларига риоя қилиш ва белгиланган стандартлар (шу жумладан корхонадаги ҳам) талабларини бажариш;
  
• 
  ўз профессионал мажбуриятларини бажариш чоғида ходимларга маълум бўлган ахборотларни махфий (сир) тутиш принципига риоя қилиш ва ҳоказо.
  

Мижоз-корхона раҳбарияти шартнома асосида профессионал хизматлар кўрсатаётган аудиторлар фаолияти устидан жорий назорат ўрнатиши ва кўрсатиладиган хизматлар сифатига таъсир этувчи муаммолар юзага келганда уларга маълум қилиши мумкин.
Таъкидлаш, жоизки одатда буюртмачи аудиторлик ташкилотига мурожат қилганида битта эмас, балки бир неча хизматни олишни ҳоҳлайди. Шунинг учун айрим хизмат турларини алоҳида кўриб чиқамиз.