Koeffitsientlarni hisoblash uch bosqichda amalga oshiriladi
1-misol
Xo’jalik yurituvchi subyekt umumishlab chiqarish xarajatlarini to’g’ri ish haqi xarajatlariga proporsional tarzda, soat birligida aniqlamoqchi.
Rejalashtirilayotganyilgaumumishlabchiqarishxarajatlariningumumiysummasi – 300 mingso’m, to’g’rimehnat (ishhaqi) xarajatlari – 600 soat.
Shu erda umumishlab chiqarish xarajatlarining normativ koeffitsienti (300000 : 600) = 500 (so’m/soat)ga teng bo’ladi.
Faraz qilaylik, buyurtmalar kartochkasida qilingan xarajatlar to’g’risida quyidagi ma’lumotlar mavjud:
1
|
- Haqiqiy material xarajatlari, ming so’mda
|
150,0
|
2
|
- Haqiqiy hisoblanilgan ish haqi xarajati (510 soat)
|
255,0
|
3
|
- Hisobdanchiqarilishilozimbo’lganumumishlabchiqarishxarajatlari (500 so’mx105 soat)
|
52,5
|
|
ishlab chiqarish tannarxi, ming so’mda
|
457,5
|
Quyidagi buxgalteriya schyotlaridan foydalanib ushbu usul mohiyatini keyingi misolda yana bir marta ko’rish mumkin:
schyotlarning raqami
|
schyotlarning nomi
|
1010
|
“Xom ashyo va materiallar”
|
1040
|
“Extiyot qismlar”
|
2010
|
“Asosiy ishlab chiqarish”
|
2510
|
“Umumishlab chiqarish xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar”
|
2810
|
“Ombordagi tayyor mahsulotlar”
|
9010
|
“Tayyor mahsulotlarni sotishdan daromadlar”
|
5010
|
“Milliy valyutadagi pul mablag’lari”
|
5110
|
“Hisob-kitob schyoti”
|
4010
|
“Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar”
|
6010
|
“Mol yetkazib beruvchilar va buyurtmachilarga to’lanadigan schyotlar”
|
6410
|
“Byudjetgato’lovlarbo’yichaqarz (turlaribo’yicha)”
|
6520
|
“Maqsadli davlat jamg’armalariga to’lovlar”
|
6710
|
“Mehnat haqqi bo’yicha xodim bilan hisoblashishlar”
| 2-misol
Xo’jalik yurituvchi subyekt buyurtma bo’yicha ikki xil, ya’ni “A” hamda “B” mahsulotlarni tayyorlayapti
T/r
|
Xo’jalik operatsiyalarning mazmuni
|
schyotlarning
bog’lanishi
|
summa
(ming so’mda)
|
Debet
|
Kredit
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
Xo’jalikyurituvchisubyektkreditgaxomashyovamateriallar - 1434 mingso’mga, va 76,5 mingso’mgaextiyotqismlarxaridqildi
|
1010
1040
|
6010
6010
|
1434,0 76,5
|
2
|
Buyurtma bo’yicha ombordan sexga 1260 ming so’m xom ashyo va materiallar va 297 ming so’mda extiyot qismlar chiqarilgan. Shundan:
“A” mahsulotga – 777 ming so’m
“B” mahsulot uchun – 483 ming so’m
(jami 1260 ming so’m)
|
2010
2510
|
1010
1040
|
1260,0 297,0
|
3
|
Ishchilarga va sexning master xodimlariga ish haqi hisoblanadi
|
2010
2510
|
6520
6400
6710
|
97,2
200,0 1942,8
2250,0
|
4
|
Ishchilarga va sexning master xodimlariga ish haqi berilgan
|
6710
|
5010
|
1942,8
|
5
|
Hisoblanilgan ish haqidan ishchilarniki
“to’g’ri ish haqi xarajatlariga”, sexning master
xodimlariniki "umumishlab chiqarish xarajatlariga" olib borilishi lozim.
Shundan:
“A” mahsulot uchun – 1305 ming so’m
“B” mahsulot uchun - 420 ming so’m
|
|
|
1725,0
525,0
2250,0
|
6
|
Farazqilaylik, shudavrdaumumishlabchiqarishxarajatlariamalgaoshirilgan, (mingso’m):
elektroenergiya xarajatlari - 429
sug’urta xarajatlari – 109,5
v) mol-mulk solig’i – 96,8 jami : 635,3 ming so’m
|
2510
|
6010
6990
6500
6400
|
635,3
|
7
|
Shu xarajatlarning hammasi to’langan (schyotlarga asosan)
|
6010
6990
6400
6500
|
5110
|
635,3
|
8
|
Umumishlab chiqarish xarajatlari to’g’ri mehnat xarajatlarining 85 foizini tashkil qiladi deb normativ koeffitsient qabul qilingan.
Shunga muvofiq
(1725.0 x 85%)=1466,3 ming so’m Shundan:
“A” (1305 x 85%)= 1109,3 ming so’m
“B” (420 x 15%) = 357,0 ming so’m
|
2010
|
2510
|
1466,3
|
9
|
Tayyor mahsulot omborga kirim qilinadi. Shu vaqtda buyurtmaning kartochkasi yopiladi. “A” mahsulotning bahosi (tannarxi) 3191,3 ming so’m tashkil qildi
|
2810
|
2010
|
3191,3
|
10
|
Xo’jalik yurituvchi subyekt buyurtmachilarga 10 dona “A” mahsulotni jo’natgan. Ularning tannarxi 2659,4 ming so’mni, sotish bahosi –
4050,0 ming so’mni tashkil qilgan
|
4010
9110
|
9010
2810
|
4050,0
2659,4
|
11
|
Hisobot davrining oxirida “2510” va “2511” schyotlar taqqoslanadi.
Misolda:
“2510” schyotda = 1457,3 ming so’m
“2511” schyotda = 1466,3 ming so’m
(normativ koeffitsient) farqi = 9 ming so’m
Ana shu farq summasini hisobga olish lozim
|
2510
2510
|
9110
2511
|
9,0
1457,3
|
12.
|
Ammo ana shu 9 ming so’m xo’jalik yurituvchi subyekt uchun katta ahamiyatga ega bo’lsa, u holda 9 ming so’m tegishli schyotlar bo’yicha taqsimlanishi lozim.
|
2510
2510
2510
2510
|
2010
2810
9110
2511
|
2,55
1,08
5,37 1457,3
|
|
U holda 11 punktdagi buxgalteriya yozuvi quyidagicha aks ettiriladi (keyingi jadvalga qarang):
|
|
|
|
|
JAMI
|
|
|
1466,3
|
11-punktning hisob-kitobi quyidagi jadval ko’rinishida amalga oshiriladi:
T.r
|
Schyotlarning raqami va nomi
|
Schyotlardagi qoldiq
|
Summasi, ming so’mda
|
summasi, ming so’mda
|
ulushi,
foizda
|
|
“2010” – “Asosiy ishlab chiqarish”
|
1260,0
|
28,30
|
2,55
|
|
“2810” - “Ombordagi tayyor mahsulotlar”
|
531,9
|
11,95
|
1,08
|
|
“9010” - “Sotilgan mahsulotlarning tannarxi”
|
2659,4
|
59,75
|
5,37
|
|
JAMI
|
4451,3
|
100,0
|
9,0
|
Yuqorida keltirilgan misolda ham ko’rish mumkinki, ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini buyurtmali usul orqali hisoblash juda oddiy va qulay hisoblanadi. Ishlab chiqarishni tashkil qilish va tugallanmagan ishlab chiqarish bo’lmaganligi uchun ham ortiqcha hisob-kitoblar qilinmaydi, shunga muvofiq tannarx miqdorini tez aniqlash va uni to’g’ri hisoblanish imkoniyati juda katta. Chunki, buyurtmabajarilgandanso’ngqilinganbarchaxarajatlaryig’iladi, tannarxaniqlanadi. Buusulshuningdekbuxgalteriyahisobinitashkilqilish, ya’nixo’jalikoperatsiyalarinibuxgalteriyahisobiningschyotlaridaaksettirishgahamqulayliktug’diradi.
Quyidagichizmadayuqoridako’ribchiqilganmisoldagijarayonlarningbuxgalteriyaschyotlaridaaksettirilishi, hamdaanashusintetikschyotlarorasidagio’zarobog’lanishlarchizmasiko’rsatilgan. Misolma’lumotlaridanko’rinibturibdiki, buyurtmauchunjami 3191,3 mingso’mmiqdoridaxarajatqilingan, buyurtma 12 tamahsulotbirligidaniborat, shungamuvofiqbirdonamahsulotningishlabchiqarishtannarxi 265940 so’mgateng.
Shuo’rindamisolningyakuniybosqichidagiamalgaoshirilganto’g’rilanish, ya’nikorrektirovkajarayonigahame’tiborqaratishlozim. Uumumishlabchiqarishxarajatlariningto’g’rilanishihisobigaumumiyishlabchiqarilganmahsulottannarxi 9 mingso’m, shungamuvofiqkorrektirovkahisobigabirdonamahsulotninghaqiqiyishlabchiqarishtannnarxi 265040 so’mnitashkilqiladi.
Xarajatlar hisobining buyurtmali usulida schyotlar o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlar chizmasi
Do'stlaringiz bilan baham: |