1. ЎЗбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 

---

74 
18 - §.Меҳнат таълимида баҳолаш мезонлари 
Талабаларга меҳнат таълими бўйича ўқувчилар билимини баҳолашни ва 
ўзлаштиришни ҳисобга олиш тўғрисида тушунча бериш.
Ўқувчилар билим, кўникма ва малакаларини текшириш ҳамда баҳолаш катта 
аҳамиятга эга. Ўқувчилар билимини баҳолаш меҳнат таълимининг барча 
босқичларида амалга оширилади. Ўқувчилар билимини баҳолаш фронтал ва 
якка тарзда ўтказилинади. Тайѐр буюмни баҳолашда эса фронтал усулдан 
фойдаланилада. Ўқувчилар билимини, кўникма ва малакаларини текшириш 
оғзаки, ѐзма ва амалий тарзда олиб борилади. Ўқувчиларнинг билим, малака 
ва кўникмаларини баҳолашда қуйидаги талабларни бажарилиши лозим: 

Назарий билимларни амалда қўллай билиш

Асбоб-ускуналар, мосламалар ва бошқа жиҳозларни билиши ишлата 
олиши 

Иш жараѐнида техника хавфсизлиги ва санитария-гигиена талабларини 
бажариши 

Ажратилган вақт нормасида буюмни бажариши

Меҳнат методларини эгаллай билиши 

График хужжатлардан фойдалана олиши 

Иш жойини тўғри ташкил қила билиши 

Материалларни танлай билиши

Асбоб-ускуналарга бўлган муносабати 

Мустақил ишлай билиши ва ижодий изланиши 

Буюмни тайѐрлаш сифати 

Технологик талабларни тўғри бажа олиши
Юқоридаги талаблар асосида 5 баллик система ѐки рейтинг тизими 
асосида ўқувчиларни баҳолаш лозим. Ўқувчилар ўзлаштиришини ҳисобга 
олиш рейтинг тизимидаги мезонлар асосида олиб борилади. 
Меҳнат таълими бўйича ўзлаштиришни хисобга олиш ўқувчиларнинг 
меҳнат фаолияти жараѐнида уларнинг илмий – техникавий билимлари ва 
меҳнат кўникмалари ҳамда малакалари даражасини текшириш ва 
баҳолашдан иборат. 
Меҳнат 
таълимининг 
ҳамма 
босқичларида 
ўқувчиларнинг 
ўзлаштиришини аниқлаш, янги материални мустаҳкамлаш вақтида меҳнат 
усулларини эгаллаш ва мустақил меҳнат топшириқларини ва ўз 
вазифаларини бажариш вақтида ўқувчиларнинг меҳнатга оид билимлари, 
кўникма ва малакалари текширилади ва уларга баҳо қўйилади. Баҳо 
қўйишда оқилона йўл тутилиб, методик меҳнатдан тўғри ѐндашилганда у 
ўқувчининг қизиқиши ва ўқишга бўлган хохишни рағбатлантириш ва 
аксинча натўғри қўйилган баҳо ўқувчининг ўқишга салбий таъсир этиши 
мумкин. Мехнат таълимида қуйдаги баҳо мезонлари ишлаб чиқилган. 
Ўқув материалини бутун тафсилотлари билан билиш ва тушуниш, 
материалини изчил, мантиқан боғланган ҳолда хатосиз баѐн этиш, хисоб – 
китоб ва графика ишларини намунали бажариш, меҳнат топшириқларини 
бажариш вақтида олинган илмий – техникавий билимларни мустақил, дадил 

---

75 
ва тўғри тақбиқ этиш, меҳнат усулларни тўғри бажариш (меҳнат ва ҳунар 
таълим дастурининг талабалари доираси), техникавий талаблар дориасида 
сифат кўрсаткичлари риоя қилиш, ишни вақтида нормаси доирасида 
бажариш ―5‖ баҳо (86-100 балл) билан баҳоланади. 
Бутун ўқув материалларининг билиши ва тушуниши уни оғзаки ва ѐзма 
равишда тўғри баѐн этиши, олинган билимлардан ўқув – меҳнат 
топшириқларини бажаришда фойдалана билиши, барча иш услубларини 
сифат кўрсаткичларида белгиланган доирада тўғри бажариши, бунда 
меҳнатни ташкил этишда камчиликка йўл қўймай, бклгиланган вақт 
нормасига мувофиқ ўз вақтида бажарганлиги учун ―4‖ баҳо (71-85 балл) 
қўйилажди. 
Меҳнат таълими дастуридаги асосий материални кейинги вазифаларни 
бажаришга имкон берадиган хажмда билиши ва тушуниши, ўқув 
материалини бир – мунса хато ва качиликлар билан, ўқитувчининг озгина 
ѐрдами орқали содда қилиб баѐн этиши, олинган билимлардан амалий 
топшириқларни бажариш жараѐнида суст фойдаланиши, меҳнат усулларини 
етарли даражада эгалламаганлиги, меҳнатни ташкил этишда бироз камчилик 
бўлган холда белгиланган вақт нормасини 75% бажарганлиги учун ―3 
баҳо‖(55-70 балл) қўйилади. 
Дастур материалининг кўп қисмини яхши тушунмаслик, уни вўпол 
хатолар билан баѐн қилиш, олинган билимларни анча хатоликларга йўл 
қўйиб тадбиқ этиш, меҳнат опериацияларини кўп хатолар билан бажариш, 
меҳнатда белгиланг сифат кўрсаткичларини таъминлай олмаганлиги учун ―2 
баҳо‖(55 баллдан паст) қўйилади. 
Ўқувчини билим кўникма ва малакаларини текшириш ҳамда баҳолаш 
катта таълимий ва тарбиявий ахамиятга эга. Билим ва меҳнат 
кўникмаларини текшириш ва мбаҳолаш меҳнат таълимининг барча 
босқичларида: ўтилган материални такрорлаш ва янгисини мустахкамлашда 
меҳнат усулларини эгаллашда ва меҳнат топшириқларини мустақил 
бажаришда, уй вазифасини бажаришда амалга оширилади. Билим, кўникма
ва малакаларини текшириш ва баҳолаш 2 хил – Фронтал ва якка тарзда 
ўтказилади. Меҳнат таълими дарсларида якка текшириш ва боҳолаш учун 
қулай шароит вужудга келади, чунки ўқувчиларнинг 1 тасидан сўраш 
бошқа ўқувчиларни ишдан чалғитмайди. Тайѐр буюмни баҳолашда фронтал 
усулдан фойдаланилади.
Билим, кўникма ва малакаларни баҳолаш оғзаки, ѐзма ва амалий бўлиши 
мумкин.
- Оғзаки баҳолаш – ўқувчилар билимини савяси, пухталиги ва 
онглилигини аниқлаш имконини беради. 
- Ёзма баҳолаш – ўқувчилар билимини ѐзма иш олиш орқали амалга 
оширилади. 
- Амалий баҳолаш – ижтимоий, фойдали буюмларни тайѐрлашдан иборат 
бўлади. 
Ўқувчилар билими, кўникма ва малакаларини баҳолаш жараѐни 
қуйидаги дидактик масалаларни ҳал қилишга йўналтирилган: 

---

76 
- Билим, кўникма ва малакалар сифатини аниқлаш; 
- Ўқувчиларни ўқув фаолиятларини рағбатлантириш; 
- Ўқув жараѐнини ташкил қилиш ва ўтказишдаги нухсонларни 
аниқлашда ѐрдам бериш; 
- Ўз – ўзини мухокама қилиш малакаларини таркиб топтириш; 
Ўқувчиларнинг билими, малака ва кўникмаларини баҳолашда қуйидаги 
талаьларини бажарилиши лозим:
- Назарий билимларни амалий иш жараѐнида қўллай билиши; 
- Асбобла, мосламалар ва жихозларни билиши ва уларни ишлато олиши; 
- Амалий иш жараѐнида техника хавсизлииги ва санетарина – гигена 
талабларини бажара олиши; 
- Ажаратилган вақт нормасида буюмни бажара олиши; 
- Иш жойини тўғри ташкил эта билиши; 
- Материалларни танлай билиши, асбоб –ускуналарга яхши муносабатда 
бўлиши; 
- Буюмни тайѐрлаш сифати. 
Ўқувчилар билимини рейтинг тизими орқали баҳолашдан мақсад 
ўқувчиларда ўқитилаѐтган фанларни чуқир эгаллаш, топшириқларга 
ижобий ѐндашиш, мустақил фиклаш ва шу тариқа рақобатбардош 
мутахассисларни тайѐрлашга эришиидир. Ушбу тизим қуйидаги 
вазифаларни бажаришган қаратилган: 
- ўқувчилар ўзлаштиришини мунтазам равишда мухокама қилиш; 
- ўқувчилар билимини адолатли баҳолаш; 
- ўқувчиларда мустақил ишлаш кўникмаларини риқожлантириш. 
Рейтинг тизими бўйича қуйидаги турлар амалша оширилади: 
1. жорий баҳолаш (ЖБ) 
2. оралик баҳолаш (ОБ) 
3. якуний баҳолаш (ЯБ)