10 – Mavzu: Estetika nazariyasi Ma’ruza rejasi

San’atning rivojlanishiga xos asosiy tamoyillarga quyidagilar kiradi:

• 
  San’atning yangilik (originallik) yoxud ijodiylik tamoyili;
  
• 
  Haqqoniylik tamoyili;
  
• 
  Xalqchillik tamoyili kabilar.
  

San’atning jamiyatdagi roli unig asosiy vazifalarida (funksiyalarida) namoyon bo‘ladi:

• 
  Insoniylashtirish;
  
• 
  Forig‘lantirish;
  
• 
  Ma’naviy-evristik;
  
• 
  Ijtimoiy aloqachilik (kommunikativ);
  
• 
  Huzurbaxshlik;
  
• 
  Tarbiyaviylik.
  

San’atni estetik idrok etish san’at turlarini tasniflashni ham taqozo etadi. San’at xil, tur va janrlarga bo‘linib estetik tadqiq etiladi.

1. 
   San’at xillari an’anaviy tarzda uchga bo‘linadi: epos, lirika va drama. San’at o‘ziga xos yaxlitlikka ega, chunki uning bu uch xilini qat’iy chegaralab tashlash, ajratish mumkin emas. Ular muayyan yaxlitlikning uch qismi sifatida harakat qiladi, bir-biri bilan dialektik aloqada namoyon bo‘ladi. Eposda lirika va drama unsurlari, lirikada epik va dramatik holatlarni, dramada lirikani ko‘p uchratamiz.
   
2. 
   San’atning mavjudlik shartidan, ya’ni namoyon bo‘lish holatidan kelib chiqib, uning makoniy san’atlar (me’morchilik, haykaltaroshlik va h.), zamoniy san’atlar (badiiy adabiyot, musiqa va h.), makoniy-zamoniy san’atlar (teatr, sirk, kino va h.) turlarini tasniflash mumkin.
   
3. 
   San’at tarixiy hodisa ekan, tarixiylik tamoyili asosida san’at turlarini quyidagi uch turkumga bo‘lib o‘rganish mumkin: arxaik, an’anaviy va zamonaviy san’at turlari farqlanadi.
   

San’at turlarining o‘zi ham muayyan qismlarga bo‘linadi va ular janr deb ataladi. Masalan, badiiy adabiyot janrlari – she’r, qissa, doston, hikoya, roman kabilar.
Takrorlash uchun savollar:
1. Estetika fanining ob’ekti, predmeti, maqsadi va vazifalarini tushuntiring.
2. Estetika kategoriyalarining tasnifini izoxlab bering?
3. Nima uchun go‘zallik estetikaning asosiy mezoniy tushunchasi hisoblanadi?
4. Tabiat estetikasi deganda nimani tushunasiz?
5. Ekologik estetikaning zamonaviy muammolariga nimalar kiradi?
6. Texnogen sivilizatsiya tushunchasini qanday izohlaysiz?
7. Texnogen sivilizatsiyaning ishlab chiqarish estetikasi va fan taraqqiyotiga ta’siri qanday?
8. Texnika estetikasi deganda nimani tushunasiz?
9. Dizayn nima va uning estetik xususiyatlari qanday?
10. Sport estetikasi haqidagi fikrlaringiz qanday?
11. San’at nima va uning o‘ziga xos xususiyatlari qanday?
12. San’at turlarini tasniflab bering.
13. Badiiy asarni estetik idrok etishni qanday tushunasiz?