10 -tema. Menejmentte ekonomikalıq mápler teoriyası. Mulkni basqarıw quralları.(2-Saat)

10.2. Basqariwda paydalanilatug‘in informatsiyalarg‘a qoyilg‘an talaplar
Basqariwda paydalanilatug‘in ha’m orinlaniwi ushin jiberiletug‘in informatsiyalarg‘a to’mendegi talaplar qoyiladi:
- isenimlilik;
- tu’sinerli, bir ma’nisliligi;
- operativligi;
- toliqlig‘i;
- tejamlilik².
Ha’zirgi da’wirde basshi basqariw jumislarinda initsativa ha’m omilkorlik ko’rsetiwi, operativlik penen jumis alip bariwi, jag‘daydin’ o’zgeriwin o’z waqtinda sezip aliw, resurslar menen manevr qila olishi, ha’r bir aniq (konkret) sha’rayatda aniq (maqbul) qarar qabil etiwi za’ru’rli. Onin’ ushin basshi isenimli ha’m mazmunli informatsiya alip turiwi tiyis. Artiqsha, paydasiz informatsiya basshinin’ jumisin qiyinlastiridi, artiqsha miynet ha’m waqit jumsawg‘a alip keledi.
Informatsiya tu’sinerli boliwi kerek, shiyelenisken, bir-biri menen salistirip bolmaytug‘in ko’rsetkishler tuwri basshiliq etiwge ha’m o’z waqtinda qarar qabil etiwge ta’sir ko’rsetedi (putur etkazadi).
Informatsiyanin’ o’z waqtinda keliwi ha’m o’z waqtinda orinlawshilarg‘a jiberiliwi, yag‘niy operativlik ju’da’ a’hmiyetli. Ol basqariw protsessinin’, o’ndiristin’ u’zliksiz bariwina ja’rdem beredi. Sonday-aq, da’stlepki informatsiyani basqariw tu’rli maqsetler ushin an’sat o’zgeriw, onnan basqariwdin’ barliq buwinlarinda paydalaniw mu’mkinligi, informatsiyanin’ uzil-kesil isleniwi, onnan qosimsha islew bermesten paydalaniw u’lken a’hmiyetke iye.
Za’ru’rli waqitta kerekli natiyje beretug‘in informatsiyalar qimbatli sanaladi. Keshiktirilip berilgen informatsiyalar o’zinin’ qimbatin jog‘altadi.
O’ndiristin’ jag‘dayina duris baha beriw ha’m aniq qarar qabil etiw ushin basqariw organi informatsiya menen toliq ta’miyinleniwi, informatsiya ko’lemi maqsetke muwapiq boliwi kerek. Informatsiyanin’ jetispewshiligi yamasa ha’dden tis ko’beyip ketiwi operativ ha’m duris basqariwg‘a kesent beredi. Basqariw apparati kadrlar qanshama joqari mamanliqqa iye bolmasa, informatsiya qimbatida sonsham joqari ha’m ta’rtipke saling‘an boladi. Basqariw organlari mag‘liwmatlar qabil etiwshi texnikaliq qurallari menen qanshama bekkem ta’miyinlengen bolsa, basshilarg‘a artiqsha, paydasiz mag‘liwmatlar sonshama kem kelip tu’sedi. Bul bolsa o’z na’wbetinde informatsiya ag‘imindag‘i tejamkorlikni ta’miyinleydi.
Basqariw sistemasinin’ na’tiyjeli islewinin’ za’ru’rli sha’rti tek tuwri baylanisqa emes, ba’lkim keri baylanistin’ barlig‘i. Keri baylanis ha’r qanday da’rejedegi sistemalar ha’reketin ta’rtipke salip (rostlab) turiw ushin universal mexanizm sanaladi.
Basqariliwshi sistemadan basqariwshi sistemag‘a (boysiniwshidan basliqqa) kelip tu’setug‘in informatsiyani, yag‘niy berilgen pa’rman ha’m buyriqtin’ na’tiyjeleri haqqindag‘i informatsiyani keri baylanis dep tu’siniw qabil etilgen.
Basqariw sistemasi elementleri ishinde quramali, ko’p ta’repleme ha’m tu’rli-tu’rdegi baylanislar barlig‘i sha’rayatinda keri baylanistin’ a’hmiyeti tiykarinan artadi. Basqariyashi sistema pa’rman yamasa buyriq (tapsirma) bergennen keyin usi pa’rman yamasa buyriq qanday orinlanip atirganlig‘i haqqinda keri baylanis joli boyinsha o’z waqtinda informatsiya menen ta’miyinlenip turilmasa, basqariw protsessii buziladi ha’m basqariw sistemasi pu’tinley izden shig‘adi.
O’ndiristi ha’m ma’mleket basqariwinin’ barliq da’rejelerinde bekkem keri baylanistin’ barlig‘i menen xarakterli. Ku’ndelikti turimisimizdan (Odatiy) bir misal, ma’mleketimizdin’ ekonomikaliq ha’m sotsialliq rawajlaniwi boyinsha islep shig‘ilg‘an barliq nizamlar, a’lbette uliwma xaliq dodalawina (muhokamasiga) qoyiladi, olarg‘a miynetkeshlerdin’ pikir (mulohaza) ha’m usinislari (qa’lewleri) esapqa alinip, qosimshalar ha’m o’zgerisler kiritiledi.
Keri baylanis ja’rdeminde informatsiyani jiberiwshi menen oni qabil etiwshi arasinda baylanis ornatiladi. Bul protsesste informatsiyani qabil etiwshi informatsiya menen o’z-ara almasiw protsessinin’ barliq basqishlarin takrarlaydi, na’tiyjede informatsiyani jiberiwshi endi qabil etiwshige aylanadi, yag‘niy ha’r eki ta’rep o’zinin’ waziypalarin o’z-ara almasadi (almasgandek bwladi).
Keri baylanis-esitiwge, oqig‘ang‘a yamasa ko’rgenge ta’n keri ta’sir yamasa ta’sirleniw tayanishi. Bunda bul informatsiyani algan shaxs usi informatsiyag‘a bolg‘an qatnasti, tu’singenligi wmasa toliq tu’sinbegenligin, qollap – quwatlawi yamasa biykar etiwin usi informatsiyani jibergen shaxsqa bildiredi. Bunday baylanis ha’r eki ta’reptin’ bir-birin qanshama tu’singenligin biliwi ushin za’ru’rli.
Basshi berilgen tapsirma yamasa aytilg‘an so’z barliq waqittada boysiniwshilar ta’repinen birdey qabil etiledi, dep oylamaslig‘i kerek. Bunday qa’te pikirge bariwshi basshi o’zin real waqiyalardan uzaqlastiradi. Keri baylanisti na’tiyjeli ornatqan basshinin’ basqariw xizmeti to’menlep baradi ha’m kriziske ju’z tutadi.
SHawqim informatsiya almasiwi protsessinde keri (jaman-salbiy) ta’sir ko’rsetiwshi elementlerden sanaladi. Informatsiyalardi jetkerip beriw teoriyasi tili menen aytqanda shawqim-bul ideyani buzip talqin etiwde sa’wlelenedi. Aytilg‘an so’zden oni qabil etkenge shemgi bolg‘an araliqtag‘i tu’rli tosiqlar, shov-shuvlar informatsiyani kodlastiriw ha’m dekodlastiriw, sonday-aq basshi menen boyiniwshi arasindag‘i baylanis protsessine u’lken ta’sir o’tkeriwi mu’mkin. Sol sebepli shov-shuvni da itibardan shette qaldiriw mu’mkin emes.