10-ma’ruza Mavzu: Manometrik va termoelektrik termometrlar. Nurlanish pirometrlari. Reja

Suyuqlikli manometrik termometrlar tizimi boshlangich bosim ostida suyuqlik bilan toidiriladi. Buning uchun simob, ksilol, propil alkogol, metaksilol va hokazolar ishlatiladi. Suyuqlikli termometrlar uchun bogiov-
chi kapillarlar uzunligi 0,6 m dan 10 metrgacha b o iad i. Bu termometrlar
— 150°C dan 600°C gacha b o ig an haroratlarni oichashga imkon beradi.
Termoballon harorati /„ dan t gacha orttirilganda undagi suyuqlik kengayadi, ortiqcha hajm kapillarga va manometrik prujinaga ta’sir etadi. Biroq, termoballon va kapillar qattiqligi manometrik prujinanikidan anchagina ko‘p,
shuning uchun tizim hajmining orttirilishi manometrik prujina hajmining
o‘zgarishi hisobidan bo’ladi. Manometrik prujinaning deformatsiyalanishi natijasida uning erkin uchi siljiydi. Suyuqlik uchun harorat ta ’sirida o‘zgargan bosimni quyidagi tenglama orqali topish mumkin:

bu yerda: ∆P — berilgan bosimning o‘zgarishi; (β — berilgan suyuqlikning hajmiy kengayish koeffitsiyenti, ; ∆t— haroratning o ‘zgarishi, °C; μ — berilgan suyuqlik hajmining kamayish koeffitsiyenti. Termometrdagi suyuqlik qaynab ketmasligi uchun undagi boshlangich bosim 1,47...4,96 m N /m ² (15...50 kg/sm2) gacha bo’lishi mumkin.
Manometrik kondensatsion (bug‘-suyuqlikli) termometrlar -5 0 °C dan
+ 300°C gacha haroratlarni o’lchaydi. Bu termometrlarning termoballonlari hajmining 2/3 qismi past haroratda qaynaydigan suyuqlik bilan toidiriladi. Termometrlarning berk tizimida doim bugianish va kondensatsiyalanishning dinamik muvozanati mavjud. Harorat ko‘tarilishi bilan birga bugianish kuchayib, bug‘ning elastikligi o ‘sadi, shuning uchun kondensatsiyalanish jarayoni kuchayadi. Buning natijasida to ‘yingan bug’ ma’lum haroratda muayyan bosimga erishadi. Bug‘ bosimi harorat o ‘zgarishi bilan o ‘zgarib, kapillarni to id irg an muhit orqali manometrik prujinaga o‘tadi. To‘yingan bug‘ bosimining o ‘zgarishi harorat o ‘zgarishiga mutanosib emas, shuning uchun, kondensatsion termometrning shkalasi notekis boiadi. Kapillar va manometrik prujina haroratining o ‘zgarishi kondensatsion termometr tizimida bosim qiymatiga ta ’sir etmaydi; bunday tur termometrlarda kapillar uzunligi, asosan, kapillardagi suyuqlik ishqalanishi bilan chegaralanadi. Kondensatsion termometrlar boshqa turdagi termometrlarga qaraganda ancha sezgirdir. Bu
to‘yingan gaz bosimi harorat ko‘tarilishi natijasida juda tez ortishi bilan tushuntiriladi. Tuzilishi bo‘yicha kondensatsion termometrlar yuqorida ko‘rilganlarga o ‘xshash, ammo termoballon o’lch am lari kichik (diametri 10... 12 mm, uzunligi 80...125 mm). Term om etr tizimidagi bosim o’lchanayotgan haroratning yuqorigi chegarasida 3,5 M N /m 2 dan oshmaydi, quyi chegarasida esa bir necha yuz K N /m 2 ni tashkil etadi. Shuning uchun, ularning k o ‘rsatishiga, ayniqsa uncha yuqori bo’lmag an haroratlarda, barometrik bosimning o ‘zgarishi ta ’sir etadi. Manometrik termometrlar tuzilishi soddaligi va avtomatik yozishi bilan ajralib turadi. Uning afzalliklaridan yana biri, undan yong‘in va portlash xavfi b o r b o ‘lgan
muhitda foydalanish mumkinligidadir. Uning kamchiliklariga tizimning germetikligi buzilganda tuzatish qiyinligi va ko‘p hollarda termoballon oicham larining kattaligi kiradi. Gazli va suyuqlikli manometrik termometrlarning aniqlik sinfi 1; 1,5 va 2,5; kondensatsion termometrlarniki 1,5; 2,5 va 4.