Монополистик рақобат – ўхшаш, аммо айрим хусусиятлари билан фарқ қилувчи товарларни ишлаб чиқарувчи кўпсонли сотувчилар ўртасидаги рақобат;
Монопсония - харидор битта бўлиб, сотувчилар кўп бўлган бозор (масалан, қурол-яроқ бозори);
Олигопсония - харидорлар бир нечта бўлиб, сотувчилар кўп бўлган бозор.
Номукаммал рақобатнинг кенг тарқалган турлари:
P
Q
d
P
Q
d’
d
Номукаммал рақобат шароитида фирма таклифи
Фирма қачонки ўзининг сотадиган товари нархига таъсир қила олса, яъни ўзгартира олса монопол ҳокимиятга эга бўлади
d
0
0
d
d’
Монополияларнинг иқтисодий асоси ва уларнинг турлари.
Миқёс самараси Сотувчилар кам бўлган шароитда миқёс самараси ижобий ҳол бўлиб, маҳсулотларни сотиш харажатлари пасаяди (супермаркетлар)
Бозорга киришда тўсиқларнинг мавжудлиги
Номукаммал рақобат сабаблари
1. Давлат томонидан берилган махсус ҳуқуқ (маҳаллий ҳокимиятларда транспорт, почта, коммунал ва алоқа хизматларини кўрсатиш бўйича монопол ҳуқуқларнинг берилиши).
Тармоққа киришдаги тўсиқлар:
2. Патентлар ва муаллифлик ҳуқуқи (бундай ҳуқуқлар маълум муддатгача кучга эга бўлади).
3. Бирон-бир ишлаб чиқариш ресурси таклифига эгалик қилиш (Масалан, «Де Бирс» компанияси жаҳонда сотиладиган, қайта ишланмаган олмоснинг 85%ини назорат қилади).
5. Тармоққа киришда харажатларнинг юқорилиги (айрим тармоқларда иш бошлаш жуда катта харажатларни талаб қилади). Boeing, Airbus
4. Реклама (Pepsi ва Coca-Cola) ва дифференциациялашган маҳсулотлар (жуда кўп турдаги маҳсулотларни ишлаб чиқариш рақобатчиларга тўғри келмайди).
Янги институционал иқтисодиёт (инг. new institutional economics) ёки неоинституционализм — неоклассик йўналишга тааллуқли янги иқтисодий назария. Р. Коузнинг 1937 йилда нашр этган «Фирмалар табиати» номли мақоласида асос солинган.
Неоинституционализм қуйидаги омилларни таҳлил қилишга алоҳида эътибор қаратишади:
Трансакция харажатлари
Мулк ҳуқуқи
Шартнома муносабатлари
Неоинституционализм назария алоҳида индивиднинг иқтисодий ҳатти-ҳаракати билан бир вақтда институтиционал таркибни ўрганишга устуворлик беради. Индивид, унинг манфаатлари, ҳоҳиш-истаклари институционал муҳит таъсирида шаклланади. Инсонларнинг иқтисодий фаолиятини мутлақ оқилона, деб бўлмайди. Уларга хос хусусиятлар сифатида оқилона ҳатти-ҳаракатнинг чекланганлиги ва оппортунизмни келтириш мумкин.
Р.Коуз биринчилардан бўлиб, трансакция харажатларини фирма ҳажми, унинг ташкилий таркибини белгилаб берувчи омил сифатида келтиради. У айнан нима трансакция харажатларини миқдорини белгилаб беради?, деган саволга жавоб топишга ҳаракат қилди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
