10-mavzu: Sodda gap sintaksisi. Gapni boʻlaklari. Bosh boʻlaklar. Ega va uning ifodalanishi. Kesim, uning turlari, ifodalanishi. Gap boʻlaklarining ta’rifi va tasnifi. Ega va uning ifodalanishi. Kesimning ta’rifi va turlari

Eganing tuzilishiga ko’ra turlari 
Ega tuzilishiga ko’ra sodda, murakkab bo’ladi. Birgina tushuncha 
anglatadigan ega sodda ega deyiladi. Sodda ega barcha so’z turkumlari bilan 
ifodalanadi. 
Ikki va undan ortiq mustaqil so’zlarning tobelanish munosabatidan tuzilib, 
bir butun holda qo’llanadigan, bir murakkab tushuncha anglatadigan egalar 
murakkab ega deyiladi. Bular quyidagi ko’rinishlarga ega:
1. Davlat, hukumat nomlari bilan ifodalanadi. Masalan: O’zbekiston 
Respublikasining poytaxti – Toshkent. 
2. Ilmiy-siyosiy va madaniy muassasalarning nomlari bilan ifodalanadi.
Masalan: O’zbekiston Fanlar Akademiyasi katta ishlarni amalga oshirmoqda. Oliy 
va O’rta ta’lim Vazirligi kadrlar masalasini ko’rib chiqdi. 
3. Kitob, jurnal, gazeta nomlari bilan ifodalanadi. Masalan:“Samarqand 
universiteti” gazetasi talabalarning sevimli gazetasi. “Yosh kuch” jurnali – sevimli 
jurnal. 

---

4. Turli xil joy nomlari bilan ifodalanadi. Masalan: Kattaqo’rg’on suv ombori 
dashtlarni “oq oltin” makoniga aylantirishda asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.
1. Ism, familiya birgalikda murakkab ega bo’lib keladi: Masalan: 
Abdulla Qahhor – kichik hikoyalar ustasi. 
2. Murakkab sifat bilan ifodalanadi. Masalan: Sizga jigar rang 
yarashar ekan. 
3. Unvon, daraja, mansab kabilarning nomlari bilan ifodalanadi. 
Masalan: Universitetimizdan ko’plab filologiya fanlari nomzodi yetishib 
chiqqan. 
4. Murakkab son bilan ifodalanadi. Masalan: Bir yuz yetmish besh 
ikkiga qoldiqsiz bo’linmaydi. 
5. Murakkab olmosh bilan ifodalanadi. Masalan: Mana bu bino juda 
yaxshi. Ana u ko’rinmay qoldi. Buni men o’zim olib boraman. 
Murakkab ega ajralmas so’z birikmalari bilan ifodalanadi. Masalan: 
Dunyoning go’zalligi inson bilan. Fasllarning asli – bahor. Musobaqada bo’yi 
novcha yigit birinchilikni oldi. 
Ega anglatgan predmetning predikativ belgisini ifodalaydigan, ega haqidagi 
hukmni bildiradigan bosh bo’lak kesim deyiladi. 
Kesim o’zida predikativlikni aks ettiradigan, gapni grammatik jihatdan 
shakllantiradigan bosh bo’lak hisoblanadi. 
Egada belgining mavjud yoki mavjud emasligi kesimda tasdiq yoki inkor 
etiladi. M: Ochil buva bugun chinor bilan xayrlashmoqda. Bu gapda Ochil buva 
so’zi grammatik tomondan mustaqil bo’lib, bu so’zning belgisi kesim vazifasida 
qo’llanayotgan “xayrlashmoqda” so’zi orqali tasdiq yo’li bilan ifodalangan. 
Bugun yomg’ir yog’madi gapida esa, eganing belgisi kesimda inkor belgisi 
bilan ifodalangan.
Kesim predmetning faol ish-harakat yoki passiv (holat) belgisini
ifodalaydi. Predmetning faol belgisini uning o’z faoliyati natijasida hosil qilinadi. 
Masalan: Sevinch uning ko’ziga uyqu qo’ndirmasdi gapida kesim “qo’ndirmaydi” 
eganing (sevinch) faol belgisini ifodalaydi. Predmetning passiv belgisi uning 

---

o’zida mavjud bo’lgan belgidir. Masalan: Ukam olib kelgan kitob juda ajoyib. Bu 
gapda kesim (ajoyib) passiv belgisini ifodalamoqda.