107. O’rta arslarda Xitoy madaniyati va fani. Qadimgi xitoyliklar boshqa Sharq

 ima Syan, Simo Chyan (bolalik davridagi ismi 
—
Zichjang, Shyayang) (mil. av. 145, hozirgi XXR ning Shensi oʻlkasi,
Xanchen sh. 
— mil. av. taxminan 86) — qad. xitoylik tarixchi; Xitoyning 
1umumlashgan tarixi 
— "Shi szi" ("Tarixiy xotiralar") muallifi. Xon 
saroyining bosh voqeanavisi 
— Sima Tanning oʻgʻli. Yoshligidan mamlakat 
boʻylab safar qilib tarix, urfodatlar va xalq hayotiga oid maʼlumotlar, 
rivoyatlar va hikoyalar yigʻish bilan shugʻullangan. Mil. av. 108 yildaXan 
imperiyasi saroyida kotiblar mahkamasi boshligʻi (tayshilin) lavozimida 
ishlagan. Mil. av. 100
—97 yillar oraligʻida hunlar asiri boʻlgan Li Lin ismli 
amaldorni jazodan qutqarish masalasida oʻrtaga tushganligi tufayli 
qamalgan. Mil. av. 96 yilda qamoqdan ozod etilgan. Shundan soʻng u 
xoqon uchun tayyorlanadigan qujjatlarni yozish bilan shu
gʻullanuvchi saroy 
kotibiyati mahkamasi boshligʻi (chjungshulin) lavozimiga tayinlangan. 
Saroyda ishlab yurgan chogʻida otasi bilan tarixiy asarlar yozish bilan 
shugʻullangan. Mil. av. 1-asrning 90y.larida — "Shi szi" asarini yozib 
tugatgan. Asar 130 bobda
n iborat boʻlib, Xitoyning qadimdan mil. av. 
2asrning oxirigacha boʻlgan tarixini oʻz ichiga oladi. S.S. Xitoyda 1boʻlib 
voqealarni xronologik bayon etish ("Annallar"), jamiyat hayotining turli 
tomonlarini tematik yoritish ("Traktatlar") va biografik janrl
arni uygʻun holda 
kompleks oʻrganish tamoyilini qoʻllagan.

---

240.SSSR davlatining parchalanishi haqida ma`lumot bering.
SSSRning
 parchalanishi - mamlakatning 
ijtimoiy tuzilishida
, 
xalq xo'jaligida
, 
ijtimoiy-siyosiy va davlat tuzilishida sodir bo'lgan tizimli parchalanish 
jarayonlari tufayli 
Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining
 mavjudligini 
to'xtatish. Parchalanish jarayoni 1980-yillarning ikkinchi yarmida, qayta 
qurish davrida, KPSS Markaziy Komiteti Bosh kotibi (1985-1991) 
M.
 
FROM.
 
Gorbachev
 iqtisodiyotni jadallashtirish, davlat va ijtimoiy-siyosiy 
faoliyatni ochiqlik va demokratlashtirishga qaratilgan islohotlarni 
boshladi.SSSR parchalanishining asosiy belgilari va ko'rinishlaridan biri 
ittifoq respublikalarining ittifoq markazidan ko'proq davlat va iqtisodiy 
mustaqillikka intilishlari edi (" Suverenitetlar paradi ");
1991-yil sentabr oyida ittifoq markazi va ittifoq respublikalari rahbarlari 
Latviya
, 
Litva
 va 
Estoniya
 mustaqilligini tan oldilar. SSSR mavjudligining 
so'nggi yillarida uning hududida bir qator millatlararo mojarolar boshlandi 
yoki yangi turtki oldi (
Qorabog' mojarosi
, GruziyaAbxaz mojarosi va 
Gruziya-Janubiy Osetiya mojarosi, 
Dnestryanı mojaro 
 
va
 boshqalar).).), iqtisodiy inqiroz bor edi.1991-yil 17-martda mamlakatda 
SSSRni saqlab qolish bo'yicha Butunittifoq referendumi
 bo'lib o'tdi. 
Saylovchilarning 76% dan ortig'i "SSSRni teng huquqli suveren 
respublikalarning yangilangan federatsiyasi sifatida saqlab qolish zarurligi" 
haqidagi savolga ijobiy javob berdi. Referendumdan so'ng Novoogarevskiy 
jarayoni boshlandi, u SSSRning vorisi deb e'lon qilingan Suveren davlatlar 
ittifoqini tuzish to'g'risidagi shartnoma imzolanishi bilan yakunlanishi kerak 
edi, ammo bu Moskvadagi voqealar tufayli sodir bo'lmadi. 1991-yil 18-
21avgust.SSSRning parchalanishi 
1991
-yil 8 va 21-dekabrda mos 
ravishda Belovej kelishuvlari va Olmaota deklaratsiyasining imzolanishi 
bilan yakunlandi, bu esa sobiq Sovet respublikalarining aksariyati 
Mustaqil 
 
Davlatlar Hamdoʻstligini
 tashkil etgan 
konfederal
 ittifoqni tashkil qildi [
комм. 
1]. 1991-yil 25-dekabrda SSSR Prezidenti 
Mixail Gorbachyov
 
iste’foga 
chiqdi va ertasi kuni, 1991-yil 26-dekabrda SSSR Oliy Kengashining 
Respublikalar 
Kengashi SSSRning tugatilishi toʻgʻrisida deklaratsiya qabul 
qildi.SSSRning parchalanishi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va boshqa 
oqibatlarga olib keldi. Xususan, bevosita SSSR parchalanishi bilan 15 ta 
sobiq Ittifoq respublikalari davlat mustaqilligiga [
комм. 2]. SSSRning 
parchalanishi 
Sovuq urushning
 so'nggi davri tarixidagi ramziy bosqich 
bo'ldi, garchi bu qarama-qarshilik Parij Xartiyasi imzolangandan keyin 
(1990) yakunlangan bo'lsa ham. Sobiq Ittifoq hududida millatlararo nizolar 
avj oldi, qurolli to'qnashuvlar bosqichiga o'tdi. 
Rossiya 
 
Federatsiyasida
 iqtisodiy islohotlar boshlandi; 1993-yilda Rossiya Xalq 
deputatlari qurultoyi va Oliy Kengashning tarqatilishi bilan mamlakatda 
Sovet hokimiyati instituti tugatildi. 1995-yilga kelib, yagona rubl zonasining 
qulashi yakunlandi. 1997-yilda SSSR Harbiy-dengiz flotining sobiq Qora 
dengiz flotini bo'linish to'g'risidagi shartnomalar imzolanishi bilan SSSR 

---

Qurolli Kuchlarining bo'linishi umuman yakunlandi.SSSRning parchalanishi 
shartli ravishda " 
postsovet hududi
 " atamasi bilan birlashtirilgan sobiq 
Sovet respublikalari aholisining bir qismi o'rtasida sovet nostaljisining 
rivojlanishiga olib keldi.
241.Ikkinchi jahon urushi yillarida O’zbekistonda sanoat rivoji.
O'zbekistonning
iqtisodiy va mehnat resurslari frontga safarbar etildi. Bu davrda
O'zbekistonda yangi mehnat rejimi joriy qilindi, ya'ni ish kuni uzaytirildi, dam 
olish kunlari va mehnat ta'tillari bekor qilindi. O'zbekiston sanoatchilari 1941 
yil oxirigacha 300 ga yaqin korxonani jangovar texnika, qurollar, o'q-dori 
ishlab chiqarishga moslashtirib qayta qurdilar. Bu korxonalarda frontga 
safarbar etilgan erkaklar o'rnini keksalar, xotin-qizlar egalladi.Urushning 
dastlabki paytlaridayoq 20 mingga yaqin toshkentlik xotin-qizlar sanoat
korxonalari va qurilishlarda, 1700 ga yaqin respublika xotin-qizlari ko'mir
koni shaxtalarida ishlashga yo'l oldi. Ishlab chiqarishni ishchi va
mutaxassislar bilan ta'minlash choralari ko'rildi. Respublika oliy va o'rta
maxsus o'quv yurtlari, hunar-texnika bilim yurtlari, fabrika-zavod ta'limi 
maktablarining faoliyati urush davri talablariga mos kadrlar tayyorlashga 
yo'naltirildi. YAkka tartibda va brigada tariqasida hunar o'rgatish ishlari 
yo'lga qo'yildi. Respublikamiz qishloqlarining aholisi frontni va front orqasini 
oziq-ovqat, sanoatni xom ashyo bilan ta'minlash uchun oyoqqa turdi.
Har bir ishchi ikki-uch ish normasini bajarish uchun fidokorona mehnat qildi. 
Urush bo'layotgan va dushman yaqinlashib kelayotgan hududlardan muhim
sanoat korxonalarini O'zbekistonga zudlik bilan ko'chirib keltirish, 
joylashtirish ishlari boshlanib ketdi. 100 ga yaqin sanoat korxonasi, 
jumladan, 48 ta mashinasozlik, metall ishlash, kimyo va boshqa harbiy 
texnika va mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yirik zavodlarning asbob-
uskunalari ko'chirib keltirildi. O'zbekiston shaharlarida shoshilinch bo'shatib
berilgan yoki yangidan qurilgan binolarga ko'chirib keltirilgan 
asbobuskunalar zudlik bilan joylashtirildi va montaj qilindi. Ular ishchi kuchi, 
xom
ashyo, instrumentlar bilan ta'minlandi va front uchun mahsulotlar ishlab
chiqarish yo'lga qo'yildi. Sanoat korxonalari qisqa vaqt ichida harbiy izga 
solinib, minomyot va avtomatlar, samolyot va tanklar uchun ehtiyot qismlari 
va boshqa harbiy qurollar ishlab chiqara boshladi. Toshkent qishloq xo'jalik 
mashinasozligi zavodida harbiy qurollar ishlab chiqarila
boshlandi.O'zbekiston sanoatchilari korxonalarni harbiy izga tushirishdek 
ishlarni ko'chirib keltirilgan korxonalarni joylashtirish va ishga tushirishdek 
yanada og'irroq ishlar bilan qo'shib olib bordi. Toshkentda zudlik bilan 
joylashtirilgan “Rostselmash” zavodi “Katyusha” va minomyot snaryadlari, 
aviatsiya zavodi jangovar samolyotlar, Kolchuginskdan keltirilgan kabel 
zavodi harbiy aloqa mahsulotlari etkazib bera boshladi.Respublika bo'yicha 
1941-yil oxirlariga kelib 300 ta sanoat korxonasi faqat harbiy mahsulot 
ishlab chiqara boshladi.

---

242.1946 – 1991-yillarda Hindistondagi diniy tafavutlar va mojarolar haqida 
nimalarni bilasiz?
Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Hindiston xalqining milliy-ozodlik kurashi yanada 
kuchaydi.Bu harakatga, hatto, Buyuk Britaniya armiyasida xizmat qilayotgan 
hindistonlik soldat vamatroslar ham qo‘shilishdi. 1946-yilning fevralida Bombey 
harbiy-dengiz
bazasi matroslarining bosh ko‘tarishini deyarli butun Hindiston 
qo‘llabquvvatladi. Shunday sharoitda Buyuk Britaniya hukumati Hindistonga 
mustaqillik berilishini e’lon qilishga majbur bo‘ldi.Buyuk Britaniya bosh vaziri K. 
Ettli 1947-yil 20-fevralda Hindiston
haqida yangi deklaratsiya bilan chiqdi va 
hokimiyatni «hindlar qo‘liga»topshirishini bayon qildi.1947-yilning 15-avgustida 
Hindiston mustaqilligi to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Bunga ko‘ra, Buyuk Britaniya 
hukmron doiralari Hindistonni ikki
dominionga (Hindiston Ittifoqi va Pokistonga) 
bo‘lib yubordi. Shu tariqa Buyuk Britaniya yana bir marta o‘zining « Bo‘lib tashla, 
hukmronlik qil!»shioriga sodiqligini namoyon qildi. Bu bo‘linishni eng nozik belgi — 
diniy
belgi asosida amalga oshirdi.Hindiston Respublikasi butun taraqqiyoti yillarida 
katta ijtimoiy-siyosiy muammolarga duch keldi
va hozirgacha ular o‘z yechimini 
topgani yo‘q.Bular: hinduiylar bilan musulmonlar o‘rtasidagi diniy qirg‘inlar; 
musulmonlarning Kashmirni Pokiston bilan birlashtirish
uchun kurashi; sikxlarning 
siyosiy muxtoriyat uchun kurashi; Panjobning
Hindiston tarkibidan ajralib chiqish 
uchun kurashi bilan bog‘liq muammolardir. Bunga yana mamlakat 20 foiz aholisining 
yersizligi, 30 mln ga
yaqin aholining ishsizligi; 60 foiz aholining hamon savodsizligi 
kabi
muammolar ham qo‘shiladi.1957-yil martida bo‘lib o‘tgan saylovlarda J. Neru 
yana Bosh vazirlikka
saylandi, R. Prasad esa Prezidentlik lavozimini egalladi. J. Neru 
vafotidan
so‘ng 1964-yil 2-iyunda L. B. Shastri Hindiston Bosh vaziri bo‘ldi. Lekin 
1966-yil 11-yanvarda Pokiston bilan urushni to‘xtatish haqida Ayubxon
bilan bitimni 
imzolagach, Toshkentda vafot etdi.
250.XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Eron.