107. O’rta arslarda Xitoy madaniyati va fani. Qadimgi xitoyliklar boshqa Sharq

Angliyada va Rossiyada qaramlikning kuchayishiXIX asr oxiri va XX asr 
boshlarida Eron dunyo sarmoyador davlatlarining yarim mustamlakasiga aylandi. 
Shoh tuzumi va mustamlakachilik zulmi xalq ahvolini yanada og`irlashtirdi. 
Mamlakatda noroziliklar kuchaydi.Erondagi mustabid hokimiyat feodal-byurokratik 
qatlamlar, ayniqsa mamlakat hududida yashovchi mayda elatlar — ozarbayjon, 
afg`on, turkman, kurd, arman va gruzinlarni shafqatsiz ezib kelayotgan viloyat 
hokimlari hamda urug`larning xonlariga tayanar edi. Eronda sanoatning burjualashuvi 
sust kechdi. Yer dehqonlarni ekspluatatsiya qilib kelayotgan mulkdorlar qo`lida edi. 
Shaharlarda yashovchi hunarmandlar va mayda savdogarlar kabi dehqonlar ham 
sudxo`rlar tomonidan qarzga botirilgandi.Eron zamindorlari, savdogarlari va 
sudxo`rlari shoh hokimiyatini cheklab qo`yishni, o`z mulklarining daxlsiz bo`lishini, 
gubernatorlar va xonlar o`zboshimchaligiga barham berishni, eronlik 
sarmoyadorlarning huquqlarini chet ellik kapital egalari bilan teng qilib qo`yilishini 
talab qildilar.Eronga kapital chiqarish bo`yicha Angliya birinchi o`rinda edi. 1872yili 
Eron neft konlaridan foydalanish, tosh va temiryo'1 qurish konsepsiyalari olindi. 

---

1889- yili ingliz monopolisti Reyter Eronda «Shohanshohbank» ochishga erishdi. 
Shartga ko`ra, bank qog`oz pullar chiqarish va mamlakat yerosti boyliklaridan erkin 
foydalanish huquqini oldi. I jahon urushi arafasida Eron Angliyadan 9,6 million funt 
sterling qarz bo`lib qoldi.Eronni qaram qilishda Rossiya ham ishtirok etdi. Birinchi 
jahon urushi arafasida Eronning Rossiyadan qarzi 164 million rublni tashkil etdi. 
Eronning iqtisodiy qaramligi siyosiy qaramlikni ham kuchaytirdi. Ayniqsa, ruslarning 
shoh saroyiga ta'siri kuchli edi. Inglizlar esa boshqa yo`ldan bordilar. Ular Fors 
viloyati, baxtiyorlar (qabilalar), Huziston xonlarini Markazga, shoh hukmronligiga 
qarshi gijgijlab turdilar.