11- amaliy mashg‘ulot. O‘lchov vositalarini kalibrlash Tashkiliy qism

14- Amaliy mashg‘ulot.
“O‘zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish” agentligi 
va uning xalq xo‘jaligi boshqaruvi idoralari tarkibida to‘tgan o‘rni 
 
1. Tashkiliy qism 
Ishning maqsadi 
O‘lchash birxilligini taminlash bo‘yicha standartlarni ularining tuzilmasi va 
O‘zbekiston respublikasi xududida amal qilinadigan me’yoriy xujjatlarni O’z DSt 
1.10-98 misolida tanishtirish 
Kerakli qurilma va materiallar: 
- 
Tarkatma material; 
- 
kompyuter qurilmasi; 
- 
ukuv kurollari. 
2. Nazariy qism 
Me’yoriyxujjatlarningasosiysibo‘libbirturdagimaxsulotguruxlarigakuyil 
adigantalablarnivazarurxollardamuayyanmaxsulotgaqo‘yiladigantalablarni, 
ishlabchiqilishini, 
ishlabchiqarilishinivaqo‘llanilishinita’minlovchiqoidalarni, 
shuningdekO‘zbekistonrespublikasiPrezidentixuzuridagiVazirlarMaxkamas 
itomonidanbelgilanadiganstandartlashtirishningboshqaob’ektlarigakuyila 
digintalablarnibelgilovchistandartxisoblanadi. 
Standartlashtirishob’ektlarigaqo‘yiladigantalablargabog‘liqxoldaUzb 
yekistonrespublikasixududidame’yoriyxujjatlarnikuyidagitoifasiamalqil 
adi: 
- 
Mustaqil Davlatlar Xdmdustligi davlatlarining davlatlararo standartlari 
(GOST); 
- 
O‘zbekiston respublikasi standartlari (O’zDSt); 
- 
O‘zbekiston respublikasi texnikaviy shartlari (TSh); 
- 
korxonalar, uyushmalar, firmalar, konsernlar va boshqa xujalik 
sub’ektlarining standartlari (KST); 
- 
xalkaro, mintakaviy va chet el mamlakatlarining milliy standartlari (ISO, 
MEK va boshqalar). 
O‘zbekiston 
respublikasi 
standartlarini 
(UzRST) 
“Uzstandart” 
agentligi,Davarxitektkurkum, 
Davtabiatkum, 
Respublika 
soglikni 
saklash 
vazirligi(SSV) 
kabilarga 
biriktirilgan 
nomenklatura 
bo‘yicha 
tasdiklaydilar.Bugungi kunda standartlashtirish, metrologiya va o‘lchash texnikasi 
- rivojlanish darajasi va sur’ati butun sanoat maxsulotlarining sifat darajasiga aniq 
ta’sir Ko‘rsatadigan 3 asosiy bugindan iborat. O‘lchashlar birliligini ta’minlash 
davlat tizimi (UDT) natijalari mamlakatning barcha tashqilotlari tomonidan 
foydalanadigan o‘lchashlar aniqligini baxolash va ta’minlash qismida ilmiy va 

---

amaliy faoliyatning metrologik ta’minotini me’yoriy - xukukiy asosi bo‘lib 
xisoblanadi. Standartlar va UDTning boshqa xujjatlari esa metrologik ta’minotning 
me’yoriy bazasi bo‘lib xisoblanadi, bundan o‘lchashlar birliligiga va talab 
etilayotgan aniqligiga erishish uchun zarur bo‘lgan ilmiy va tashqiliy asoslar, texnik 
vositalar, koidalar va me’yorlarni urnatish va qo‘llash tushuniladi. 
O‘lchashlar birliligini ta’minlash Davlat tizimi (UDT)ning standartlashtirish asosiy 
ob’ektlari kuyidagilar xisoblanadi: 
- 
fizik kattaliklar birliklari; 
- 
davlat etalonlari va MDX doirasidagi davlatlararo kiyoslash sxemalari; 
- 
o‘lchash vositalarini kiyoslash usullari va vositalari; 
- 
o‘lchash vositalarining me’yorlanayotgan metrologik xarakteristikalari 
nomenklaturasi; 
- 
o‘lchashlar aniqligi me’yorlari; 
- 
to‘g‘rilikni baxolash metodikasi va moddalar va materiallarning xossalari 
xakidagi ma’lumotlarni takdim etish shakllari; 
- 
moddalar va materiallarning tarkibi va xossalari standart namunalariga 
qo‘yiladigan talablar; 
- 
o‘lchash vositalarining davlat sinovini, kiyoslanishini va metrologik 
attestatlanishini o‘tkazishni tashqil qilish va tartibi; 
- 
metrologiya soxasidagi atamalar va ta’riflar. 
O‘lchashlar birliligini ta’minlash davlat tizimi yagona nomenklaturani; o‘lchash 
vositalarining metrologik xarakteristikalarini takdim etish va baxolash usullari; 
o‘lchashlarni bajarishni standartlashtirish va attestatsiyalash koidalari, ularning 
natijalarini rasmiylashtirish; o‘lchash vositalarining davlat sinovlarini, kiyoslashni, 
taftish va ekspertizasini o‘tkazishga qo‘yiladigan talablarni belgilovchi me’yoriy 
xujjatlar majmuidir. 
O‘lchashlar birliligini ta’minlash davlat tizimining tayanch xujjatlariga 
raxbariy xujjatlar (RX), metrologik institutlar (MI) metodikalari va boshqalarni 
kiritish mumkin. Shundan, UDT tayanch standartlari kuyidagilardir: 
- 
SI xalkaro birliklar tizimi asosida ishlab chiqilgan “Metrologiya. Fizik 
kattaliklar birliklari.”; 
- 
“Etalonlar va namunaviy o‘lchash vositalarini tasdiklash, saklash va qo‘llash 
tartibi.”; 
- 
“Kiyoslash sxemalarini mazmuni va tuzilishi”; 
- 
“Metrologiya. Atamalar va ta’riflar” va boshqalar. 
Oxirgi ikki standart asosida MDX, doirasida davlat etalonlari va kiyoslash 
sxemalariga standartlar ishlab chiqiladi. 
Muxim tayanch standartlardan biri bo‘lib “ O‘lchovlar va o‘lchash asboblarini 
kiyoslashusullari va vositalari standartlarini tuzish, mazmuni va bayon etishga 
qo‘yiladigan talablar standarti” xisoblanadi. Ushbu standart va o‘lchash 
vositalarining texnik talablariga standartlar asosida kiyoslash usullari va 
vositalariga standartlar ishlab chiqiladi. 
Tayanch xujjatlar asosida ishlab chiqiladigan UDT ishchi xujjatlari kuyidagi 
guruxlarga bo‘linadi: 
- 
davlat etalonlari va davlat kiyoslash sxemalari standartlari; 

---

- 
O‘lchovlar va o‘lchash asboblarini kiyoslash usullari va vositalari 
standartlari; 
- 
o‘lchashlarning aniqlik me’yorlari standartlari; 
- 
o‘lchashlarni bajarishning namunaviy metodikalari standartlari.