11 – Мавзу Фалсафа категориялари

Диалектиканинг
асосий
тушунчалари
Нарса
Ҳаракат
Айният ва тафовут
Инкорни-инкор.
шарт-шароит
асос
иккинчи
даражали
асосий
Алоқа
Системаларнинг
ўзига хос
хусусиятлари
Диалектиканинг
асосий
тушунчалари
Яккалик,
хусусийлик
ва умумийлик
Айримлик
Бутун ва қисм
механик
ноорганик
органик
Хусусийлик
Яхлитлик
Система,
структура,
элемент
семиотика
Кибернетика
Диалектиканинг
асосий
тушунчалари
Моҳият ва
ҳодиса
Сабаб ва
оқибат
Сабаб ва оқибат
диалектикаси
Баҳона
ва шарт
Сифат, миқдор,
меъёр
Синергетика
сабабият ҳақида
Зарурият
ва тасодиф
Зарурият ва тасодиф
диалектикаси
Имконият
ва воқелик
реал ва формал
Имкониятнинг
турлари
абстракт ва муайян
Диалектик мантиқ мавҳум тафаккурда энг умумий қонунларнинг амал қилиниши.
Билиш жараёни диалектикаси, унда
энг умумий қонунларнинг намоён бўлиши.
МЕТАФИЗИКА
Диалектиканинг бошқа томонлари ҳақидаги хулосалар, шунингдек ундан диалектиканинг энг умумий қонунларини илмий билишда қандай қўллаш мумкинлиги ҳақидаги қоиданинг келиб чиқиши.
Объектив реаллик ва унинг умумий қонунлари тараққиёти ҳақидаги тасаввурлар.
Методология
Мантиқ
Гносеология
Онтология
ДИАЛЕКТИКА
Фалсафанинг асосий услублари
Фалсафа услубларининг умумий тушунчаси ва мазмуни
Герменевтика – матнни мазмунини тўғри тушунтиришга қаратилган методологик
йўналиш. Ғарб фалсафасида кенг тарқалган.
Синергетика – мувофиқлашган, ўзаро ташкиллашган чизиқсиз тараққиёт методикаси.
Фалсафа йўналишлари ҳамда фалсафа услублари
Материалистик услуб – бу ҳолда борлиқ ҳаётда мавжуд, материя – бирламчи субстанция, онг эса,
модус мифатида материянинг кўриниши (материалистик-диалектик усулб совет фалсафасида
асосий бўлиб келган, замонавий россиялик файласуфлар орасида кенг тарқалган).
Иедалистик услуб – бунинг мазмуни бирламчи ғоянинг кучи қабул қилинади, материя эса, ғоядан
келиб чиқадиган натижа, унинг инъикоси деб қабул қилинган. Идеалистик услуб АҚШ ва Ғарбий
Европанинг қатор мамлакатларида кенг тарқалган (масалан, Германияда)
Эмпиризм – билимнинг йўналиш ва услуби, унга кўра, билиш жараёнида, билимда, ҳиссий
билишнинг амалий тажрибасидан келиб чиқилади (тажриба ва ҳиссиётда бўлмаган ва ҳис
қилинмаган нарса хаёлда бўлмайди).
Рационализм – фалсафанинг бу услуби ва йўналишига кўра, энг тўғри абсолют билимга фақат
онг ёрдамида эришилади (яъни, онгдан ажралади), тажриба ёрдамида эмас (ҳамма нарсани
шубҳа қилиш мумкин, шубҳанинг ўзи рационализмдир, Франция 18-аср, Рене Декарт)
Диалектика
Диалектика тамойиллари
Категориялар
Қонунлар
Энг умумий ҳаракат ва тараққиёт
Энг умумий алоқадорлик
Оқибат
Воқелик
Имконият
Зарурият
Тасодиф
Сабаб
Мазмун
Шакл
Моҳият
Ҳодиса
Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни
Миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни
Инкорни инкор қонуни
Алоҳидалик
Яккалик
Умумийлик
Яккалик
Хусусийлик
ДИАЛЕКТИКАНИНГ ТУЗИЛИШИ
Диалектика – замонавий фалсафада барча борлиқнинг ривожланиш назарияси ва унга асосланган фалсафий услуб. Диалектика материя, руҳ, онг, билиш ва борлиқнинг бошқа ходисаларини ривожланишини назарий акс эттиради.
Диалектиканинг асосий муаммоси, ривожланиш ўзи нима? Ривожланиш – материянинг умумий хоссаси ва асосий белгиси; моддий ва идеал объектларнинг ўзгариши, ва айниқса оддий (механик) эмас, балки ўзини ривожлантириш сифатидаги ўзгариш, бунинг натижасида ташкил этилишининг янада юқори босқичига ўтилади. Ривожланиш – ҳаракатнинг энг юқори шакли.
Асос бўлади
Ҳаракат материянинг ички хоссаси ва воқеликнинг ноёб ходисасидир, чунки ҳаракат мукаммаллик, узлуксизлик ва бир вақтнинг ўзида зиддиятлар (ҳаракатланаётган жисм майдонда доимий ўрин эгалламайди – ҳар бир онда жисм муайян маконни эгаллайди, шу дамда у ерни эгалламайди ҳам) билан тавсифланади. Ҳаракат шунингдек моддий дунёда алоқа ўрнатиш воситаси бўлиб хисобланади.