11 – Мавзу Фалсафа категориялари

Алоқанинг бошқа турлари
Кўмаклашиш (иккала томон ҳам курашсиз бир бирига ёрдам кўрсатади);
Якдиллик, ҳамкорлик (томонлар бевосита бир-бирига кўмаклашмайдилар, аммо умумий манфаатларга эга ва бир йўналишда ҳаракат қиладилар);
Нейтралитет (томонлар ҳар хил манфаатларга эга, бир-бирига кўмаклашмайди, аммо бир-бири билан курашмайди ҳам);
Мутуализм – тўлиқ боғлиқлик (бирон бир ишни бажаришда томонлар фақат бирга ҳаракат қилмоқлиги лозим ва бир биридан мустақил ҳаракат қила олмайдилар.
Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни
Пайдо бўлишига кўра
Тараққиётдаги ролига кўра
ЗИДДИЯТЛАР
Тизимдаги ўрнига кўра
Зарурий
Тасодифий
Ички
Ташқи
Асосий
Асосий бўлмаган
Тараққиёт-нинг ички сабаблари билан асосланади
Тизимнинг ташқи са-баблари билан асосланади
Тизимнинг ички зид-диятлари билан асос-ланади
Тизимнинг ташқи сабаб-ларининг у учун бошқа тишқи ти-зимлар билан асосланади
Моҳият билан асос-ланади. Тизим та-раққиётини белгилайди
Моҳият билан асослан-майди, тизим тараққи-ётига таъсир қилади
ЗИДДИЯТЛАР ТАСНИФИ
Миқдорий ўзгаришлардан сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни
Алоҳида хусусиятлари
Сифат – борлиққа айнан воқелик, жисмнинг аниқ алоқалари ва хоссасларининг мунтазам тизими.
Миқдор – жисм ёки ходисанинг саналадиган хоссаси (сон, катталик, ҳажм, оғирлик ва х.к.).
Меъёр – миқдор ва сифатнинг ягоналиги.
Муайян миқдорий ўзгаришлардан кейин, албатта сифат ўзгаради.
Сифат доимий равишда ўзгара олмайди. Сифатнинг ўзгариши меъёрнинг ўзгаришига олиб келадиган вақтда (яъни координаталарнинг шу тизимики илгари миқдорий ўзгаришлар таъсирида сифат ўзгаришлари содир бўлган) – жисмнинг туб моҳияти ўзгаради. Шундай ҳолатлар «тугунлар» деб аталади, бошқа ҳолатга ўтишнинг ўзи эса фалсафада «сакраш» деб номланди. Масалан, сув қайнаганда унинг сифати тубдан ўзгаради – у пар ҳолатига ўтади (яъни, қайнаш жараёнида «координаталарнинг илгариги тизими» бузилади – сув ва илгариги алоқа тизимлари). Бу ҳолатда 100 градусли ҳарорат тугун бўлиб ҳисобланади, сувнинг парга ўтиши эса (сифатнинг бир меъёрини бошқасига ўтиши) – сакрашдир.
Табиатда ҳар доим ҳам тугунли ҳолатни аниқлаб бўлмайди. Миқдорнинг янги сифатга ўтиши сезилмасдан содир бўлиши мумкин. Бунга қадимги Грек хикмати мисол бўла олади «Уюм»: «Нечанчи буғдой донасини қўшганда буғдойлар йиғиндиси уюмга айланади?»