11-ma’ruza: organik kimyo va kimyoviy nazariyalar. Ma’ruza rejasi!!! Murakkab radikallar nazariyasi

Gomologlar xaqida ta`limot 
1840 yildarda gomologlar xaqida, moddalar xossalarining bir qatorda o`zgarishi fanga kiritildi. 
1842 yili nemis olimi Ya. SHil' spirtlarning gomologik qatorini aniqladi va ularning farqini 
(S2N2, u davrda uglerodning atom massasi 12 emas 6 deb qabul qilingan edi) deb xisobladi. 
SHilning fikricha xar bir SN2-guruxi spirtlarning qaynash xaroratini 180S ga oshiradi deb 
xisobladi. 1844-45 yillarda gomologiya barcha organik moddalar uchun umumiy qonuniyat 
ekanligini Jerar aniqladi. "Jerarning organik moddalarni sinflashi fanda juda katta ta`sir etdi. 
Keyingi barcha tizimlarga gomologik qatorlar kirdi", deydi nemis olimi A. Kekule (1829-1896 
yy.). 1858 yili A. Kekule gomologik qatorning matematik formulasini chiqardi:
n (4 - 2) + 2 = 2n + 2
ya`ni, molekulada xar bir uglerod atomi qo`shilganda uning valentligi ikki birlikka oshadi va 
barchа vodorod atomlarining soni 2n+2 bo`ladi.
Jerarning tiplar nazariyasi 
Organik moddalarni tizimlashtirish va sinflash Jerarning unitar va tiplar nazariyasini 
yaratilishiga olib keldi. Jerarning o`sha paytdagi tushunchasiga ko`ra, molekula bir qancha 
atomlardan emas, balki yaxlit bir tizimdan iborat deb qabul qildi. Jerarning kimyoviy tiplar 
nazariyasi paydo bo`lishida Vyurts va Vil'yamsonlarning ishlari asosiy bosqich sanaladi. 1852 
yili Jerar o`zining "Organik kislota angidridlari xaqida" maqolasida tiplar nazariyasini e`lon 
kildi. "Organik moddalar 3 yoki 4 tiplarga bo`linishi mumkin", - deb yozgan edi Jerar.
N2O tipi:
H H H C2H5 CH3CO
O O O O O
H H3C CH3CO C2H5 CH3CO
suv metil sirka dietil sirka
spirti kislota efiri angidridi
Bu nazariyaga ko`ra organik molekulaning bir qoldig`i radikal sifatida suvdagi vodorod joyini 
olib yangi modda xosil qiladi deb tushuntiradi. Jerarning 1839 yili yaratgan "qoldiqlar 
nazariyasi" kimyoviy tiplar nazariyasi tarkibiga singib ketdi. 1854 yili A. Kekule Jerarning N2O 
tipiga o`xshatib N2S tipini taklif etdi. Odlingdan keyin Kekule "Botqoqlik gazi" (SN4) tipini 
taklif etdi, 1857-58 yillarda asosiy va qo`shimcha tiplarni yaratib ularning farqini ko`rsatdi:
A) asosiy tip H H NH3 N2O
B) Qo`shimcha tip H Cl PN3 N2S 87