11-sinf Ma’naviyat asoslari aa

I. Tashkiliy qism.

O’quvchilar davomati aniqlanadi. Sinfning darsga tayyorgarligi tekshiriladi. Darsda psixologik iqlim yaratish, dars shiori va maqsadini e’lon qilish.

1.1. O’qituvchi o’quvchilarga darsning oltin qoidasini aytib o’tadi hamda o’quvchilar ushbu darsning oltin qoidalariga amal qilish kerakligi ta’kidlanadi.



1.2. Darsda psixologik iqlim yaratish, dars shiori va maqsadini e’lon qilish:

1.3. Kunning muhim voqealari aytib o’tiladi:

O’qituvchi tomonidan bugungi kunda tavallud topgan mashhur shaxslar, yurtimiz va jahon maydonida sodir bo’lgan muhim ijtimoiy-siyosiy ma’lumotlar, bayramlar haqida qisqacha ma’lumot berib o’tiladi.

II. O’tilgan mavzuni takrorlash:

“Guruhlarda ishlash”

O’quvchilar 2 guruhga bo’linadi. Har bir guruh uyga berilgan mavzuga oid atamalardan o’z guruhlariga nom qo’yib olishadi hamda guruhga qo’yilgan nomga qisqacha ta’rif berishadi.

III. Yangi dars mavzusi mazmunini tushuntirish:

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR:

1. Ma’naviyatni shakllantirishda ma’naviy-axloqiy sifatlarning o‘rnini qanday sezish mumkin? Sinfdoshlaringiz bilan birgalikda bu haqda mulohaza yuriting.

2. Yuksak vatanparvarlik tushunchasiga quyidagi rasmlar orqali ta’rif bering.

3. Ma’naviy-axloqiy fazilatlarning odob-axloq qoidalaridan qanday farqi bor?

Yozgi ta’til paytida yuqori sinf o‘quvchilari tarix fani o‘qituvchisi bilan birgalikda qadimiy va hamisha

navqiron Samarqand shahridagi tarixiy obidalar, qadamjolarga tashrif buyurishdi. Ular ziyoratni

Temuriy bobokalonimiz Mirzo Ulug‘bek qurdirgan rasadxonani tomosha qilishdan bosh lashdi. U yerdan chiqib, Bibixonim madrasasiga o‘tishdi. Bu yerda odam tumonat edi. Ular maqbara eshigi oldida ziyorat qilib yurgan bir guruh chet ellik sayyohlarni ko‘rishdi. Ba’zi o‘quvchilar hatto chet tilida ular bilan suhbat qura ketdi. Bir o‘quvchi ustozidan so‘radi: «Nega ko‘p chet ellik sayyohlar yurtimizdagi Buxoro, Samarqand, Xorazm va Shahrisabz shaharlaridagi ziyoratgohlarga bir marta emas, qayta-qayta kelaverishadi. O‘zlari istiqomat qiladigan yurtda shunga o‘xshash ziyoratgohlar yo‘qmi?» O‘qituvchi tushuntirdi: «Biz hurmat qiladigan va doimo bilishimiz kerak bo‘lgan shunday qadriyatlar borki, ularni barcha davlat xalqlari qadrlaydilar, e’zozlaydilar». O‘qituvchining javobidan o‘quvchi umuminsoniy qadriyatlarning inson hayoti va faoliyatida qanchalik o‘rni bor ekanligini tushunib yetdi.

O‘zbekistonning rivojlanishi milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslanadi. Vatanimiz madaniyatida umuminsoniy qadriyatlar ustuvor mavqeni egallaydi. Umuminsoniy g‘oyalar va qadriyatlarning shakllanishi milliy madaniyatlarning rivojlanish xususiyatlari bilan bog‘liq. Bu borada O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganidek, «biz o‘z taraqqiyotimizni o‘zga mamlakatlar taraqqiyotidan ayri tasavvur eta olmaymiz va hamma narsa biz o‘zimizga bog‘liq bo‘lib qolavermaydi». Bu o‘rinda aynan umuminsoniy qadriyatlarga urg‘u berilgan. Negaki, umuminsoniy qadriyatlar bilan milliy qadriyatlar o‘zaro bog‘liq bo‘ladi va bir-birini to‘ldirib, boyitib boradi.

Umuminsoniy qadriyatlar insonni e’zozlash, hayotni sevish, burch, sadoqat, ajdodlarga hurmat, vatanparvarlik, adolat, ma’rifatparvarlik, tinchlik, totuvlik, do‘stlik, hamkorlik singari fazilatlarni ifoda etadi.

Umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik yoshlarimizni to‘g‘ri yashab, o‘z o‘rnini topishga, yon-atrofga oqilona munosabatda bo‘lishga, tug‘ilib o‘sgan diyorini muqaddas deb bilishga hamda do‘stlikni qadriga yetishni o‘rgatadi.

Milliy qadriyatlar esa shu millat, shu yurt xalqlari tomonidan tarixdan e’zozlab kelinayotgan, inson ma’naviyatini boyitishga xizmat qiladigan qadriyatlardir.

Milliy qadriyatlarda mehnatsevarlik, tarixiy xotiraga sadoqat, e’tiqodga hurmat, muomalada mulozamat, xayo va andisha muhim o‘rin tutadi. «Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch» asarida «...biz tarix sinovlaridan o‘tgan, milliy manfaatlarimiz, bugungi va ertangi orzu-intilishlarimizga, taraqqiyot talablariga to‘la javob beradigan, yillar o‘tgani sari qadri ortib boradigan g‘oya va tushunchalarni qadriyat deb bilamiz», deyilgan.

Milliy va umuminsoniy qadriyatlarni majburlab singdirib bo‘lmaydi. Biron bir milliy madaniyatni ulug‘lab, uni boshqa madaniyatdan ustun qo‘yish va boshqa xalqlarga majburan targ‘ib etish salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Ko‘p millatli mamlakatda milliy madaniyatlarni mensimaslik yoki ularni kamsitish ijtimoiy barqarorlik va milliy totuvlikka putur yetkazadi. Shuningdek, turli ziddiyat va ixtilofl arning paydo bo‘lishi uchun zamin yaratadi.

Mustaqillik tufayli biz o‘z imkoniyatlarimizni erkin namoyon qilishga muvaffaq bo‘ldik. Buning bir necha sabablari bor. Birinchidan, O‘zbekiston Respublika sining Asosiy Qonuni — Konstitutsiyada insonlarning tengligi va ularning huquq va burchlari to‘laqonli o‘z aksini topganligi bo‘lsa, ikkinchidan, mamlakat hayotida amalga oshirilgan demokratik islohot va tamoyillarning inson hayoti va imkoniyati

bilan ham uzviyligidadir. Uchinchidan, yoshlarimizga yaratilayotgan shart-sharoitlar, xususan, o‘zlarining shaxsiy biznesini amalga oshirishda banklardan berilayotgan kreditlar, sport sohasiga berilayotgan e’tibor va uning natijalari namoyon bo‘layotganligidadir.

Jamiyatni rivojlantirishda fuqarolar tomonidan ma’naviy fazilatlarning o‘zlashtirilishi ularning jamiyatdagi o‘rnini belgilab beradi, shuningdek, jamiyatning barqaror bo‘lishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’naviy-axloqiy qad riyatlar insoniylik xususiyatining mazmun-mohiyatini tashkil etadi.

Jamiyat rivoji, kishilarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlari qondirilishida mulk va mehnatning ijtimoiy taqsimlanishi muhim ahamiyatga ega.

Agar mehnat turlari odamlarning qiziqishlari va qobiliyatlariga qarab taqsimlansa, deyarli har bir odam o‘zi biladigan kasbini maromiga yetkazib bajarardi, qolaversa, u o‘z ishi bilan jamiyat ravnaq topishiga muayyan hissa qo‘shardi. O‘zbekistonning yangi taraqqiyot bosqichida iqtisodiy islohotlar bilan birga ma’naviy-axloqiy me’yorlarning bir-biri bilan uzviy bog‘liqlikda amalga oshirilayotgani yaqqol ko‘zga tashlanadi. Ma’naviy salohiyatning kuchayishi, inson intellektual va axloqiy qobiliyatlarining rivojlanishi mamlakatni nafaqat iqtisodiy, balki ma’naviy yuksalishini ham ta’minlaydi. Ma’naviy- axloqiy fazilatlar qadrlangan yurtdagina yuksalish bo‘ladi, fuqarolarning tafakkuri teranlashadi.

Jamiyat rivojiga olib keladigan ma’naviy-axloqiy fazilatlar o‘zaro bir-birini tushunish va anglash, mehr-oqibat, ezgulik, adolatlilik, sahovatpeshalik, oila va Vatanga muhabbat,

sadoqat, bag‘rikenglik, mehmondo‘stlik, halollik, e’tiqodlilik, diyonatlilik va boshqa shunga o‘xshash yuzlab ezgu xislatlarni o‘zida uyg‘unlashtiradi.

Dars sabog‘i. Jamiyat hayotining barqaror rivoji insonlardagi bir-biriga bo‘lgan ishonch, ijtimoiy adolat tamoyillari asosida yashash, millatlararo totuvlik va hamjihatlik, qonunlarning ustuvorligiga ahamiyat berish da yaqqol namoyon bo‘ladi. Ma’naviy-axloqiy sifatlarga ega bo‘lgan inson milliy va umuminsoniy fazilatlarni qadrlaydi, uni boyitib, kelgusi avlod larga to‘laqonli yetkazishga kamarbasta bo‘ladi.

IJODIY FAOLIYAT

1. Jamiyat rivoj topishida ma’naviy sifatlarning o‘rni kattami yoki axloqiy sifatlarning o‘rnimi? Javobingizni quyidagi jadvalni to‘ldirish orqali izohlang.

2. Nima deb o‘ylaysiz? Bu ikkala sifatning qay biri inson uchun muhim sanaladi?

Jamiyatda mavjud bo‘lgan ma’naviy sifatlar

Jamiyatda mavjud bo‘lgan axloqiy sifatlar

3. Agar bu ikkala sifatlarni fuqarolar ongiga uyg‘unlikda singdirishga erishilsa,

bunday insonlarga mafk uraviy ta’sir ko‘rsatib bo‘ladimi? Javobingizni

asoslang.

MAVZUNI MUSTAHKAMLASH UCHUN SAVOLLAR

1. Ma’naviy-axloqiy fazilatlarni fuqarolarga qaysi davrdan boshlab singdirib borish lozim?

2. Agar bir insonning bilimi, dunyoqarashi yaxshi bo‘lsa-yu, xulqi, odobi yomon bo‘lsa, bu insonni ma’naviyatli inson deya olamizmi? Fikringizni asoslang.
Odamzod bashariyat uchun manfaatli ishlarni amalga oshira olgani bois ham yuksakdir. Lekin, har qanday muhitda dilida imon–e’tiqodini asrab-avaylashi — bu insoniyatning botiniy buyukligidir.

«Umr hikmati... saodati»
Insondagi yovuzlik va ezgulik ham, zararkunandalik va hojatbarorlik ham tarbiyaning mevasidir.

«Hikmatlar xazinasi»
CHISTON-TOPISHMOQ

Go‘zal ta’limning odob kiyimi. U nima?

Baholash:

Faol qatnashgan o’quvchilar baholanadi.